Scan16

XXXVI PODSTAWY I ZAŁOŻENIA „POETYKI”

tyce, nie można przenosić jej funkcji i znaczenia z jednego dzieła na drugie.

- Arystoteles, jak widzimy, na temat poezji mówi w różnych traktatach swego systemu filozoficznego różnymi „językami”. Jednym z nich jest „język” Poetyki, który znalazł odzwierciedlenie w zarysowanym na wstępie dzieła programie wykładu. Krótka analiza tej programowej zapowiedzi Poetyki wskazała na specyfikę stworzonej przez Stagirytę (nowej dyscypliny naukowej, która stawia sobie za cel odsłonięcie strukturalnych aspektów poezji; Ma ona określić zadania poety jako twórcy artystycznej konstrukcji dzieła literackiego. Nie interesują jej natomiast te aspekty, które przejawiają się w twórczości poetyckiej jako wyraz przekonań politycznych, społecznych lub filozoficznych poety.

’ Stworzona przez Arystotelesa Poetyka ma charakter opisowy. Warto wi?^c °d razu na wstępie zdać sobie sprawę z kategorii," w jakich opisuje on dzieło sztuki literackiej. Jeśli uświadomimy sobie fakf że nie istniała przed nim teoria literatury jako oddzielna i usystematyzowana gałąź wiedzy, tym bardziej musimy podziwiać trafność i operatywność zaadaptowanej bądź utworzonej dla jej celów terminologii. Na pierwszy rzut oka może wydać się rzeczą zaskakującą, że; po większej części są to terminy zaczerpnięte z innych, uprawianych przez Arystotelesa nauk. Niektóre z tych terminów, takie jak „całość” (to hólon), „część” (tó meros). ,jedność” (tó hen), „wielkość” (tó megethos), „skończo-L ność” (to teleion), „naśladowanie” (he mimesis) są pojęciami ogólnymi, używanymi w metafizyce;,. Inne — jak np. „prawdopodobieństwo'’ (to eikós) f „konieczność” (tó anankaioń) — zostały zapożyczone z fizyki, Znów takie, jak „działanie” (he praksis), „charaktery” (ta ethe), „wina” (he hamartia), „szczęście”, „nieszczęście” i wiele innych określeń związanych z opisem akcji i charakterów pochodzą z etyki. Inne jeszcze, jak np. „przeżycie litości i lęku” lub „sposób myślenia postaci” (didnoia) weszły wcześniej juko terminy techniczne do retoryki;. Nie ma w tym oczywiście nic dziwnego, skoro poezja w ujęciu Arystotelesa swe

pochodzenie i swą istotę zawdzięcza naturze człowieka, skoro przedmiotem jej przedstawienia są etycznie zróżnicowane czyny i zachowania ludzkie i skoro może ona oddziaływać na nasze uczucia dzięki naszej zdolności do podobnej reakcji na analogiczne fakty w' życiu. Dlatego również nauka, która się nią zajmuje, aby być w pełni komunikatywną, musi korzystać z pojęć odpowiadających szerokiemu zakresowa właściwości opisywanego przedmiotu. Pojęcia zaczerpnięte z innych, pomocniczych dla poetyki nauk, są niejednokrotnie zdefiniowane na nowo i otrzymują specyficzne znaczenie terminów technicznych. Najważniejsze z nich, takie jak: „naśladowanie” (mimesis), „fabuła” (mylhos), „akcja” (praksis), „oczyszczenie” (katharsis), „wina tragiczna” (hamartia), „charaktery” (ethe), „myślenie” (dicmoia) i „język poetycki” (leksis) będą przedmiotem bardziej szczegółowego omówienia w dalszej części tego opracowania.    i , ó    ‘ V .hi y

Zaproponowane przez Arystotelesa kategorie opisowe poetyki można by podzielić na 1) językoznawcze, które w jego własnej terminologii wchodzą w zakres tzw. „środków naśladowania” (język, rytm, śpiew) oraz w zakres sposobu naśladowania (bezpośrednia wypowiedź, forma dramatyczna i mieszana), 2) kategorie dotyczące analizy świata przedstawionego: fabuła, charaktery, perypetia,, rozpoznanie, akcja dramatyczna, jej zawiązanie i rozwiązanie' oraz' 3) .kategorie, które obecnie wchodzą W' zakres ogólnej teorii tekstu, takie jak: początek, środek i koniec utworu. Istnieje wreszcie grupa kategorii właściwych wyłącznie rozpatrywanemu najszerzej przez Stagirytę gatunkowi tragedii, jak: prolog, epejsodion, stasimon, parodós i eksodos*choru. Nazywa je filozof składnikami „ilościowymi” tragedii w odróżnieniu od jej składników „jakościowych”, wymienionych w punkcie drugim| „Znamienną cechą tych pojęć - jak zauważa Renata Mayenowa-⁴ - jest ich niepsycholo-giczny charakter” i „formalna wyrazistość ich definicji”. Łączy to

²⁴ Poetyka teoretyczna. Wrocław 1979, s. 14.