scs29

na palatalizację, podane w kolejności występowania w tekście:    por.

kbmga\ mozete, por. mogę-, olrote, por. otrokb-, gresi, por. gr£x*\ hbti^ż, por. kbną$b, ale kbnągyni 'księżna’ — zjawiska palatalizacji paralclne do wyżej omówionych w wypadku ctbcb\ otroląti, por. otrokb; vb crbkbvi — osobliwy wypadek zmiany h w c pod wpływem f, zagadnienie pożyczki wyrazu; leziib ^ *legitb || *legitb, por. lezę < *hgię, inf. Ir.zati < *leźUi ^ *leg$ti.

9. Porównać wyniki palatalizacji spółgłosek tylnojęzykowych w języku scs., polskim i rosyjskim —wskazać podobieństwa i różnice.

KONWERSATORIUM IV § 13. Odmiana zaimków

t n. y.aRiild-tiiejLOilzalaMUł-ikukumiŁtaałiww^J

1)    Zaimki osobowe i zwrotny: azb 'ja’, ty, my, vy, v£ 'my dwaj (dwie, dwoje)’, va 'wy dwaj (dwie, dwoje)’, są (acc.) 'się’ nie odróżniają rodzaju gramatycznego (zob. odmianę § 35, a). Odmiana tych zaimków odpowiada na ogół odmianie prasłowiańskiej. Dla języka scs. charakterystyczna jest forma N sg. zaimka 1. osoby azb. Podobna forma, mianowicie az, zachowała się do dziś w języku bułgarskim i macedońskim. W dialektach, zwłaszcza bułgarskich występują także formy jaz, jaze lub ja. Starą formę jaz zachował ponadto język słoweński. Większość języków słowiańskich, jak wiadomo, uogólniła formę ja pochodzącą z ps. formy pre-jotowanej *jazb istniejącej obok *azb.

W odmianie zaimków osobowych i zaimka zwrotnego w niektórych przypadkach obok form dłuższych występują formy krótsze. Tc ostatnie w zależności od konstrukcji zdania i szyku wyrazów w zdaniu bywają częściej cnklityczne, por. D sg. mi, ti, si, A sg. mą, tą, są, A pl. ny, vy. Trafiają się jednak także pozycje początkowe i akcentowane w zdaniu, zwłaszcza jeśli chodzi o formę A, np. tą molimb 'ciebie prosimy’, na tą upbrayb 'tobie zaufałem’, iźevy priimetb, mą priimetb 'kto was przyjmie, mnie przyjmie ’ itp.

2)    Z a i m k i p y t aj n e kbto 'kto’, (‘blo 'co’ o bsh i g uj ą._wsz ystk i e trzy rodzaje, a ponadto odmieniają się tylko w liczbie pojedynczej, która odnosić się inoże również do pozostałych liczb, por. Jo,to jestb? i Juto sętb? Zaimek;../pi/o odnosi się z reguły do osób, a hto — do przedmiotów nieosobowych lub w znaczeniu ogólnym. Odmiana pierwszego z tych zaimków stosuje się do typit l.twar dego dawnego tematu *ko~, por. foto, G koga itd. W formie I sg. wskazać należy na palatalizację II: c<?w& ^ < *k$nib ^ *hoimb. Zaimek hto ma odmianę miękkotematową,' a nagłosowe 6 jest wynikiem palatalizacji I: ćbto ^ *Jthto, G Ibso < *kbso lub ćeso ^ *keso itd. Trzeba tu podkreślić archaiczność końcówki G -ro, która dotrwała w języku scs. jeszcze z czasów pie. Stała się ona po części podstawą tworzenia dalszych form, zwdaszcza J), por. iJbsomu i Jfesottm obok Hemu. Formy takie nic zachowały się w pozostałycłi językach, słowiańskich. Cała odmiana zaimków Joto i ćbto przypomina odmianę za-

< b. Zaimki rodzajowej

1)(| Z a i m k i wskazując ey U, ta, to 'ten, tamten, ów’; sb, si, se 'ten, ten znany)’; ovb, ora, ovo 'ów, ten’; om, ona, ono 'on, tamten’, *jb iego (ni., n.), jeją (f.) itd. 'on’— tzw. zaimek anaforyczny; sieb,

tu (przedmiot bliże (ji), *ja, *je, G sg. jego sica, siec || sikb, sika, siko 'taki’; tolikb, tolika, toliko 'tak wielki’; selikb, selika, seliko ‘ts.’, sann,, sarna, srmo (uwydatniający) 'sam’.

Spośród wymienionych wyżej ps. i scs. zaimków według wzoru twardotema-towego odmieniały sję /», ta, to, ovb, ora, ovo, om, ona, ono, takb, taka, tako, sann, sama, samo (zob. od pianę fa, la, to § 35, b). Zaimki tolikb, -a, -o, selikb, -a, -o stosują

w fórniach I sg. m. i n., G, D, I, L pl., D-I du. — wszystkich większa część przypadków jest zgodna z odmianą rzeczowników deki. I (m. i n.) i doki. 1 iIj(f.), por. G sg. m. i n. tolika, G sg. f. toliky itd., podobnie jak przymiotniki i według odmiany rzeczownikowej (zob. niżej § 15, a).

Do_typ_u odniia ly miękkotematowej należały zaimki sb, d, se oraz *jb, *ja, *je (zob. odmianę § 35 uwagę. Stara forma zostalych językach Formę dawną moż dalej (zob. § 13, b, 3

się do tej odmiany rodzajów. Pozostała

, b). Temu drugiemu zaimkowi należy poświęcić szczególniejszą N wszystkich trzech liczb nie zachowała się w języku scs. i w po-słowianskich. W jej funkcji występuje forma zaimka om itd. Diny wydobyć z zaimka względnego jiźe, o czym będzie mowa , i zc złożonej odmiany przymiotników (zob. § 15, a). YV samej już odmianie zaimka alśforycf.nego spotykamy takie formy A, które są równe formie N, por. A sg. m. ji (jb) i nj. je, A pl. f. ję i n. ja, A du. m. ja, A du. f. i n.ji. Formy zaimka anaforyczncgo używane są wtórnie także w funkcji zaimka 3. osoby.

Rozpatrzymy z kolei formy omawianego zaimka w połączeniu z przyimkaini i związany z tym proces njorfologiczno-fonctyczny. W pozycji po przyimku zaimek przybiera w nagłos e charakterystyczny element morfemowy Ilustruje to następujące porównanie form:

¹ Forma a cc. kogo r (por. § 11, g, 3).

eych

imków wskazując logo itd.; tbto, G ce że w funkcji A zaii

3) Z a i in k i 'coś', nikhto (przeczą nio omówione zain niteso itp.

Do tej grupy z posiadający tylko hogozbdo, kotntizbdo pują w języku polsl każdaja, kaźdoje

r.m. (zob. § 35, b), por.: kbto, G kogo i /a 'tamten, ten’, G sg. o, tbso,i późniejsze tego i Sb 'ten’, G sg. sego itd. Warto też dodać, ika kbto uogólniła się od czasów prasłowiańskich forma G kogo¹. nieokreślone: ntkblo (uogólniający) 'ktoś’, nStbto (jw.) cy) 'nikt’, niibto (jw.) 'nic’ odmieniają się podobnie jak poprzed-ki pytajne, por. G nikogo, nikogo, nitbso lub tiiieso, nilbso lub

ii noków

można też zaliczyć zaimek uogólniający kbZbdo 'każdy’

f inny jednego rodzaju i odmieniający się jak zaimek kito, por. clmbźbdo, kombźbdo. Formy trzyrodzajowe tego zaimka wystę-im, por. każdy, każda, każde, i w języku rosyjskim, por. kaźdyj,

lOgłn przyczynić się do powstania kategorii osobowości w deklinacji słowiańskiej

55