scs62

I I I , H narad* 'lwi, naród, tłum, noua, ludzie*, beatrija 'bracia* (odmiana we<)U>g drkl. III, por. B sg. bratrijO, paił 'miasto, mieszkańcy miasta', druhna 'drożyna*. kamenije. kamemje (r.nij.) *kamicmc, kupa kamieni' itp.- oo^<* ^lJ> • > 9 Niektóre przykłady: E mnogi mvodi ofi gal ilepo neon idatg Zogr. Mk VII, 7, por. w Mat. I.poj. iit\ i u mt gródi izidg profity iniroc* Mar. Mt. VIII, 31, por. pozostałych zabytkach ewangelicznych formę ag. rWr; hro jest* mali moja i kito bratiija moja} Mar. Mt. VIII, 34 — tu orzeczenie w ł.mn., a przydawka w Lpoj.: kilo »ęf> hafrijn moja 'którzy są bracia moi npraJaajg ie jego druhna jemu Supr. 21R, 24 'zapytała go drożyna jego*; da kamenije te gUbi będfti Zogr. Mt. IV, 3 'niech te kamienic staną się chlcltcm*; tu coli. kamenije występuje w funkcji l.mn.

Zr względu na motywację semantyczną użycia l.mn. orzeczenia opisana konstrukcja nazywa się konstrukcją według znaczenia, po łac. conslructio ad sensum.

c. Forma orzecznika

Orzecznik, zarówno rzeczownikowy, jak też przymiotnikowy występuje w języku m< irgolaiłiic w foi inic mianownika, |wir. w języku polskim orzecznik rzeczownikowy w narzędniku¹.

Niektóre przykłady: ty jette soli semi, vy jette stel» miru Zogr. Mt. V, 13 - 14 '«)• jcstcfeic solą ziemi, wy jesteście światłością świata*; ioarn prorok* bł Mar. Łk. XX, 6 'Jon był prorokiem'; celija jeśli rłra troją Mar., Zogr. Mt. XV, 28 'wielka jest wiara twoja'.

Wyjątkowo pojawia się orzecznik rzeczownikowy w formie narzędnika, np. derojq bo be era Supr. 489, 9 'Ewa bowiem była dziewicą’.

<1. Dopełnienie tzw. sprawcy

W konstrukcji hieniej zdania w języku scs., na ogól zgodnie z innymi językami słowiańskimi, z wyjątkiem polskiego, przy orzeczeniu występuje dopełnienie sprawcy (agenś, podmiot logiczny) w formie instr. lub w formie gen. z przyiuikiem oth. W języku polskim mamy w podobnych wypadkach konstrukcję przyimkową — acc. z przyimkicm przez.

Przykłady: bł (podm. domyślny: /susi) is/titSajem sotonoją (tlijatolomb) Mar., Zogr. Mk I, 13 ‘był kuszony przez diabla’; posilam bysti anjjeh gamrih oh boga Mar. Lk. I, 2fi 'posłany został anioł Gabriel przez Boga’ jtp.

e. Przydawka celownikowa

Eorma celownika, podobnie jak dopełniacza łub zaimka dzierżawczego, może wystąpić w funkcji przydawki przynależnościowej (dzierżawczej, po łac. tzw. dativus posResRivus). W języku polskim odpowiada takiej formie forma przydawki dopełniaczowej (tzw. gcnc(ivus possessivtis).

Przykłady: _Xram* moHltł Mar. Mt. XXI, 13 'dom (świątynia) modlitwy’; oh-

' W potocznym języku poUkim i w dialektach występuje także orzecznik w mianowniku.

XVI, 2K obok ntipullrnijr OUh Lk. | n |gnI ów’; tyn* li obok syn* troj\‘ Mar. i Zogr. j. IV, 50

pullenije Rrłynmr, MnrJ Ml.

„w Zogr.) 'odpuszczonif przccl *ayn twój' lip.*

f. PodwAjny biernik

Konstrukcja ln ulwM/nna r.oatala prawdopodobnie na ^W'ir grecki po pewnych czasownikach; w języku] polskim odpowiada jej związek czasownika z biernikiem i nar/.ędniklem.

Przykład: nlvo/ff t^j łłovf tom* IoVt>nt Zogr. Ml. IV, jlO 'uczynię (ustanowię) was łowcami ludzi' itpl;[ wysh pujc tu połączenie dopełnienia bliż»7.cj;o ty i dopełnienia orzecznikowego JtniLca, zn. ncc. I acc. po czasowniku \thtvoriti, co odpowiada w polskim acc. | instr.lpn nr dyni/.

K- Miejscownik WezprzyimUówy

Język sen. z:u-liowjdj arełtnirzną korislrukt ję miejscownika hezp rzy i Mikowego obok po wazce li nic używanego i wyrażenia przyimkowego, między innymi |h» takich czasownikach, po których w języku polskim możliwy jest tylko miejscownik z przy-imkicm lub dopclniaczl j

Przykłady: jcwis mfllf Supr. 81, 3 'na tym miejscu’ (okolicznik miejsca); fom* etui Mar. Mt. XVIII, li.o tej godzinie' (okolicznikjczasu)pj/ra/o priMosną sę rrsaj* moixP Mar. Mk V, 30 jklo dotknął się szat moich’, dosłownie: 'w szatach: moich’; możliwa też bylji¹ konst ukcja kasttąti »ę z gen.*

('

h. n»i • vu« abfoluliu

)

Dativus absolutus (<jat. abs.h, inaczej zwany celownikiem jr|iczależnym, jest chyba najbardziej osobliwą konstrukcja składniową języka scs. Poza językiem scs. konstrukcja ta nic miała zastosowania w językach słowiańskich, nie licząc sporadycznych wypadków w języku śrcdnlnhulga takim czy stnroruskim, gdzie zapewne chodzi p wpływ języka scs.

nież w formie dat., pełp następująco:

dat. a I) r. a dni.

Pod względem fnritialno-gtainatycznym i funkcjonalnyitr dat. abs. znamionuje »ię tym, że występujący j w formie dat. rzeczownik lub zaimek Pełni funkcję podmiotu zdania, natomiast łączący się z tą Tm mą imiesłów, przeważnie strony czynnej, rów-

funk :ję orzeczenia. Schemat konstrukcji możemy zapisać

aubst,, pron. (subicetmn)-ł-dat.’ piet. (pracdicatum)

* 1’wWMłł konstrukcje < łjrau |Kj*9cs»i\vu xacłio\v*ty a*ę w języku U^nkim, n|*. kuflu «m ‘m6) •jciec. Krata im ‘ich f»aize*|it«v; poaUyuność Jcat Ul wyrażona unimkicu* w celowniku. \V łacinie dat Pom. wyniępownl najczęściej >iky czndłwniku tur i oznacuil    dlii kt«ytj co4 innie je. kt.ua coi

•ind* np. li brr mihi nr *hiam «da>.kę. kurtka jest moja*, mwM *nKidami, i run 'marny wielo nrr%j*oóT bn.

«•* PłarhaticUh 'w PUifzk

. por. np. ’* Budzi.

Konstrukcję .«iej«cow ii„ Iw., rryimko^cm anotvkamv    "

•trwa. ATattotorodf V No«-o* oU*.c\ s •tynia’ itp.