SDC10988

₀ „ ram. np. gospoda lub g«poJu.

Z Ml. U wzięta j«t końcówka I) ag. -«< lub    np. ,.„_poJoi..

c.    —

Zaznaczył się (i przeje wszystkim wpływ tematu -o- _n.i _tcrnat ^ rzeczowników r.n. Punktem wyjścia była Zgodność formnln.i koń^'." ^2a5cr**;_ef w obu typach, por. Ifto, nr ho, Ula, nrhtsa, Iftt, nebesf. Dalsze wyr,,^ N^T-Ą.y co wek. a równocześnie usuwanie tematu -ex- w typie rozazer/. onyni ₍ ,^nU'^Jn*^c korj

° ^{Jęło n}*W^

e. Wpływ deklinacji I na V

„ivck, * iww«w»----    I

przypadki:    _nbok starszej postaci z/«we. Ulrsc. ofrsc i,_p..

lotom*. Ulom*, okom* obok slotem*, tfltstm*. ocest.n* „p._;

L * np t» słoi*. » 1*1*. r» «rf obok *»    r» tilese, v* oftst j,_p._;

Y-A-V pl.

- .    . — --*ftn nktl obok slotCSll, tłltSd,    Itp.

d. Wpływ deklinacji IV na V

Xd wzór rzeczowników z tematem -i- rzeczowniki tematów spółgłoskowych mogły mieć nowsze końcówki w następujących przypadkach:

G sg. -i zam. -e, np. karne ni, ihni, trfmeni. slozesi, matni, dbSteri, cnJmi, Tubwi

itp.;

L sg. -i zam. -/ (częściej niż w G Sg.), np. na kamen i, Vb thni, ib ocmi, o otroiąi, rs mfori itp.;

N pl. -bje(-ije), -i, tj. według r.m. i ż., zam. -r, np. dbnbje (dbnije). dbni itp.; końcówkę -/ można by tu też objaśniać wpływem deki. I. Tu warto zwrócić uwagę, że stara końcówka -e w X pl. Y deki. zachowała się tylko w wypadku rzeczownika dwb: dbnr (o formach grażdane, dflatek, mytare itp. zob. § 11, f);

G pl. -bjb (-«) zam. np. dtjtbjb (dbnii) itp.

Co się tyczy końcówek I sg. -imh, -bjq, X pl. -i (tylko w wypadku muter i i srekrbvi), I) pl. -wns. I pl. -wm, I. pl. to u rzeczowników tematów spółgłoskowych ustaliły Się pod wpływem tematów -f- jeszcze w okresie ps. (zob. § 34, c).

Rzeczowniki oko i u_xo należące do deki. V na mają w 1. podwójnej temat •krocony i odmieniają się według deki. IV:

. .    ^G'^L aAi^u' ^Iub oiiju. uSijtr, D-I olima, uiima zamiast »po-

. ■ ■    ⁿ'^C °^rm. °*^una' ^ul*oia, co objaśnia się wpływem deklinacji zaimkowej mięk-

ktej, por. ma    _mojima itp (zob § 35_ _b)[

„ fi — uckunacji III na V

Chodzi tu o następujące formy rzeczowników r.ź. 7. tematem -&*'“» które u tię pod wpływem rzeczowników 7. lematem -a- jeszcze w okresie ps.:

I) pl. -amb, np. txłkrhva>nb itp.; 1 pl. -ami, np. JMfobiami itp.; ^ nekniap itp.; D-I du. -arna, np. ttłknrarna itp.

f. NicreguUrnoici w deklinacji l i IV —Mady deklinacji V

Rzeczowniki z sufikaem -łnin* i -janin*. oznaczające nazwy mieszkańców, np. samar fruń* samarytanin’. rimtanin* •Rzymianin*. graidanin* 'mieszczanin' itp należały w zasadzie do deki. I. Następujące jednak formy w 1. mn. są takie jak w deki. V :

N -e, np. rimfane, graidane itp.;

D -M» (z deki. IV. zob. wyżej §11. d). np. gra:Janem* < graidamm* itp.;

I. ^z ^ckl. . ²°b. wyżej § 11, d), np. grażdaneia < gra: dam x* itp.

Podobnie rzeczowniki z suf iksem -tcU i -ar*, np. dłlateU 'pracownik', my tał* 'celnik', tworzą według deki. V następujące formy:

N pl. -e, np. dłlatele, my tarę itp.;

G pl. -a, np. dłlateh, mytan, itp.

Rzeczowniki lakhtb ‘łokieć’ i nogitb ‘pazur’ należące do deki. IV mają następujące dwie formy według deki. V i I (-o-):

G pl. lakbtb, nogbtb\ I pl. -y: lahbty, nogbty.

Przypuszcza się. że wszystkie wyżej wymienione rzeczowniki miały pierwotnie w języku ps. odmianę spółgłoskową (tematy -w-, -r-.

g. Wyrównywanie przypadków i zmiany funkcjonalno

Oprócz zmian analogicznych i mieszania się poszczególnych typów deklinacji występowały również zmiany w obrębie odmiany (paradygmatu) tej samej z reguły deklinacji. Przejdźmy do krótkiego omówienia tych zmian.

1)    Starsze wyrównania przypadków. Szereg form w poszczególnych deklinacjach rzeczowników jest homonimicznych, czyli brzmi tak samo, por. np.: w I deki. N, A sg. i G pl. -& lub -* r.m., N, A. V sg. -o lub -e r.n., N, V pl. -i m., N, A, V pl. -a n.; w deki. U G. L, V sg. -u, N. V pl. -oir; w deki. 111 D»

L sg., N, A, V du. -<* lub -i f. itd. (zob. tabelę końcówek i wzory odmian §§ 9, b. 34). Do takiego zrównania form doszło w wyniku ps., a nawet pic. zmian fonetycznych i morfologicznych. Tylko kontekst i funkcja składniowa pozwala nam w wielu wypadkach rozstrzygnąć jednoznacznie, o jaki przypadek chodzi.

2)    Nowsze wyrównania przypadku w. Należy tu wskazać na wprowadzenie formy biernika do mianownika u rzeczowników deki. V na -r;:- r.m. oraz na -ar- r.ż., z równoczesnym rozszerzeniem tematu, por. np. kamea* obok kamy, cr*kbv* obok er*ky itp. Z tematów -en- tylko kamy i plamy ‘pluimcń’ zachowują jeszcze starą formę, inne natomiast rzeczowniki uogólniły formę bierniki. Warto przypomnieć, że forma kry, poświadczona w języku staropolskim mc występuje w klasycznych zabytkach scs. Na jej miejsce wprowadzona została forma bicr-

"^Dopełniacz w funkcji biernika. Obok s.arcj formy A ^ zakończonej na -» lub •* u rzeczowników r.m. żywotnych, a P^r2ti* ****    •. q

bowych, w deki. 1 i U (tylko syn.) pojawia się doić' często koncowka ■*.    ‘

sg. deki. I. por. np. boga, waa, pstra. Unika, raba, mg.a,

(rzeczownik z deki. IV odmieniany analogicznie według deki. I) i p. -

45