scs24

D sg. -u zam. -/, np. gospodhi lub gospoda.

Z deki. II wzięta jest końcówka I) sg. ~ovi lub -evi, np. gospodom’, gospod'cvi.

c. Wpływ deklinacji I na V

Za/.naczyl się tu przede wszystkim wpływ tematu -o- na temat -es- w zakresie rzeczowników r.n. Punktem wyjścia była zgodność formalna końcówek N-A-V w obu typach, por. /eto, tiebo, /eta, nebesa, letc, nebe.sk. Dalsze wyrównywanie końcówek, a równocześnie usuwanie tematu -es- w typie rozszerzonym objęło następujące przypadki:

(i sg., np. slora, tela, oka obok starszej postaci slorese, lele.se, ocesc itp.;

I) sg., np. shnu, triu, oku obok sloresr, tklesi, ocesi itp.;

I sg., np. slororrib, triom,, okonib obok s/ovesbini,, tdlesbmu, okesiani, itp.;

I, sg., np. 7¹7* slovk, ?’b tri/’, vi, ort obok vr, slorese, V7, fr/csc, su, okesr itp.;

N-A-V pi., np. slovu, teki, oka obok slorcsa, tkiesa, ocesa itp.

d. Wpływ deklinacji IV na V

Na wzór rzeczowników z tematem -i- rzeczowniki tematów spółgłoskowych mogły mieć nowsze końcówki w następujących przypadkach:

G sg. -i zam. -e, np. karne ni, thni, sire.mcni, sloresr, mat er i, ihJStcri, cibhbri, l'ubbvi itp-;

L sg. -i zam. -e (częściej niż w O sg.), np. na kanie ni, vb tli,ni, vr, otesi, o otrokąti, iib crbkhsd itp.;

N pl. -uje {-ije), -i, lj. według r.m. i ■/.., zam. -e, np. <li,nt,je (dnnije), di,ni itp.; końcówkę i można by tu też objaśniać wpływem deki. 1. Tu warto zwrócić uwagę, żc stara końcówka -c w N pl. V deki. zachowała się tylko w wypadku rzeczownika diaib : dbiie (o formach grazdane, delatele, my tar e itp. zob. § II, f);

G pl. -bjb (-ii) zam. -b, np. di,ni,ji, (dunii) itp.

Gosię tyczy końcówek I sg. -/>////., ~i,jy, N pl. -/(tylko w wypadku materii ssjekrr,vi), D pl. -i,nn,, I pl. -/»////', L pl. -i,gb, to u rzeczowników tematów spółgłoskowych ustaliły się pod wpływem lematów -i- jeszcze w okresie ps. (zol). § 34, e).

Rzeczowniki oko i uyo należące do deki. V na -es- mają w I. podwójnej temat skrócony i odmieniają się według deki. IV:

N-A-V on, uh; G-L ohju, uhju lub aćiju, uh]u; I)-l ocima, tdima zamiast spodziewanych form oh,ma, uh,ma, co objaśnia się wpływem deklinacji zaimkowej miękkiej, por. ima (jitna), mojima itp. (zob. § 35, b).

e. Wpływ deklinacji III na V

Ghodzi tu o następujące formy rzeczowników r.ż. z tematem -i,v~, które ustaliły się pod wpływem rzeczowników z lematem -a- jeszcze w okresie ps.:

O pl. -amb, np. sveknvamb itp.; I pl. -ami, np. svekrbvami itp.; L pl. -ayr,, np. srekriasayb itp.; D-I tłu. -anta, np. svcknvama itp.

•*•'523

mm

f. Niercgularności w deklinacji I i IV — ślady deklinacji V

Rzeczowniki z suf samarSnim 'samarylai

ksem -t‘in'iib i -janim, oznaczające nazwy mieszkańców, np. in’, rnalaniu?, ‘Rzymianin’, grazdanim ‘mieszczanin’ itp.,

należały w zasadzie do deki. I. Następujące jednak formy w 1. mn. są takie jak w deki. Y:

graźdolne itp.;

N -e, np. rimlane,

D -bmi (z deki. iy, zob. jwyżej § 11, cl), np. grazdanetm ^ graźdanbtnb itp.;

L (z deki. IV zob. Wyżej § 11, d), np. graźdaneyb ^ grazdanb-gb itp.

Podobnie rzeczowi iki z sufiksem -telb i -arb, np. dilałelb ‘pracownik’, mytarb ‘celnik’, tworzą według deki.. V następujące formy:

N pl. -e, np. delatele, mytare itp.;

G pl. -b, np. dllatelb, mytarb itp.

Rzeczowniki lah.tb ‘łokieć’ i tiogiłb ‘pazur’ należące do deki. IV mają następujące dwie formy według deki. V i I(-o-):

G pl. -?,, lakbtb, tiogblb] I pl. -_y: lahbty, nngbty.

Przypuszcza się, że wszystkie wyżej wymienione rzeczowniki miały pierwotnie w języku ps. odmianę spółgłoskową (tematy -n-, -r-,    -I-).

g. Wy

równywanie przypadków i zmiany funkcjonalne

Oprócz zmian amdogicznjych i mieszania się poszczególnych typów deklinacji

_występowały również zmiany deklinacji. Przejdźmy

w obrębie odmiany (paradygmatu) tej samej z reguły

do krótkiego omówienia tych zmian.

gólnych deklinacjach por. np.: w I deki. N pl. -i m., N, A, V pl

deki. II G, L, V sg. -u, N, V pl. -ove\ w deki. III D,

1) ₍ S t a r s z e wyrównania przypadków. Szereg form w poszczc-rzcczowników jest homonimicznych, czyli brzmi tak samo, s,| A sg. i G pl. lub -i. r.m., N, A, V sg. -a lub -e r.n., N, V . -a n.; \y

L sg., N, A, V du. -f lub -i f.jitd. (zob. tabelę końcówek i vyzory odmian §§ 9, b, 34). Do takiego zrównania form doszło w wyniku ps., a nawet pic. zmian fonetycznych i morfologicznych. Tylko kontekst i funkcja składniowa pozwala nam w wielu wypadkach rozstrzygnąć jednoznacznie, o jaki przypadek chodzi.

y i ó w n a n i a p r z y p a d k ó w. Należy tu wskazać na wprowadzenie formy biernika! do mianownika u rzeczowników deki. V na -en- r.m. oraz na -?,v- r.ż., z równoczesnym rozszerzeniem tematu, por. np. kamenb obok kamy, crbkbVb obok cr ,ky itp. Z tematów -en- tylko kamy i plamy ‘płomień’ zachowują jeszcze starą formę, inne natomiast rzeczowniki uogólniły formę biernika.

je formk kry, poświadczona w języku staropolśkim, nic występuje w klasycznych zabytkach scs. Na jej miejsce wprowadzona została forma biernika kn,vu.

zakończonej na -b lub bowych, w deki. I i I

3) Dopełniacz w funkcji biernika. Obok starej formy A sg.

-b u rzeczowników r.m. żywotnych, a przede wszystkim oso-(tylko; jym.) pojawia się dość często końcówka -a, wzięta z G sg. deki. I, por. np. boga, isusa, pelra, ćlovika, raba, tnąza, syna, gospodja, gospoda (rzeczownik z deki. J(V odmieniany analogicznie według deki. I) itp. Zmiana ta

45