skanowanie0002 7

1.1.2. Oprócz tych podstawowych ml icjestracyjnych. komunikatywnych i edukacyjno językowych, słownik może odgrywać również ogólne role kulturotwórcze i |x>znnwczc. Na te pierwsze zwracał już uwagę M. S. B. Linde, który opracowywał swój Słownik języka polskiego po upadku Rzeczypospolitej, w okresie tzw. porozbiorowego „kreacyjnego pesymizmu”, w myśl którego należało przekazać potomnym wiedzę o dobrach kultury winklowej: „Znaczne odmiany, zachodzące w rządach krajowych, znacznie też i na język d/iulaja. bądź co do wzrostu, bądź co do upadku onego, podług zachodzących okoliczności, mniej lub więcej mu sprzyjających. W takim razie ten największą językowi robi przysługę, kto go w całej obszemości w jedno zebrawszy, podaje do potomności. Jeżeli upadnie, potomni będą mieli zkąd go podsycić; jeżeli wzrostu nabierze, będą mieli pamiątkę tego czem był. a na zawsze skazówkę, czem być może i powinien” [M.S.B. Linde, I, 1994. 1 ].

Słownik, jako dzieło opisujące słowa, jest zarazem dziełem opisującym świat, pomewa/ człowiek właśnie za pomocą słów' ten świat przedstawia - „Dzisiaj pojmujemy wyrazy (...) jako sw-oiste zwicrciadełka, w których odbijają się obrazy św iata i za pomocą których ludzie sobie te obrazy i myśli o nich w żywym ze sobą obcowaniu przekazują. O składnikach tego systemu sygnalizacji, sposobach jego funkcjonowania i zasadach, na jakich on się wspiera, informuje materiał wyrazowy zawarty w słowniku” (W. Doroszewski, 1958, I. XVI).

Słownik jest zatem pomocą w praktyce językowej jego użytkowników i utrwala oko- .Inny zasób wiedzy o języku; jest świadectwem rozwoju kultury intelektualnej i zarazem składnikiem tej sfery kultury; jest - wreszcie - zapisem pewnej wiedzy n w n i ie i ludzkich doświadczeń dotyczących tego świata.

I I t ( zyin słownik nie jest? Odniesień może tu być wiele, ale wskazać trzeba pi/ode w szystkim te, które bezpośrednio dotyczą językoznawstwa stosowanego oraz opiaeowań ogólnopoznawczych, ponieważ w tych kontekstach - jak wskazano wyżej słowniki sic sytuują. Otóż, słownik - jako opracowanie leksykograficzne - nie jest podięc/nikicm gramatyki; nie jest również - jako opracowanie z zakresu językoznaw-siw.i stosowanego - encyklopedią. Co prawiła, w opisie słownikowym znajdujemy składniki opisu gramatycznego i encyklopedycznego, ale głównym przedmiotem opisu są słowa, a nic system gramatyczny lub rzeczy, które są nazywane za pomocą słów.

1.2. Geneza USJP i prace nad słownikiem

1.2.1 Prace nad słownikiem rozpoczęły się na przełomie 1994 i 1995 r. Pierwotnym zamierzeniem Redakcji Słowników Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN było opracowanie wydania nowego, rozszerzonego i zmienionego trz.ytomowego Słownika języka polskiego pod red. M. Szymczaka [SJP3]. Motywacje tego zamierzenia były następujące:

a) pierwsze wydanie SJP3 ukazało się w' latach 1978. 1979, 1981 i rejestrowało

jeśli chodzi o nowy zasób słownikowy stan .słownictwa współczesnej polszczyzny w dziesięcioleciu 1970 1980;

h) wciągu ponad dwudziestu lat od tego wydania do obiegu tęzykowego weszło nowe słownictwo rodzime i pochodzenia obi ego w wyniku istotnych pi/cmian społecznych, politycznych, kulturalnych I gospoduo zycli, klóic w tym czasie zaszły w Polsce;

t I w części zmiany te /.ostały uwzględnione w Suplemencie (Warszawa 1992), •» na lępnic w wydaniu scalonym (Warszawa 1995), dzięki czemu zwiększono liczbę li * ' I słownikowych o około 4000, jednakże wyraźnie rysowała się potrzeba

......Innizac)i opracowania oraz dalszej selekcji materiału leksykalnego.

I ' 2. Piszącemu te słowa zaproponowano funkcję redaktora naukowego planowanej

•    • ■ dv» ji i w wyniku pozytywnych decyzji obu stron przyjęto, że planowane wydanie l'"'unny charakteryzować następujące wyznaczniki:

ai materiał leksykalny o genezie empirycznej, będący wynikiem obserwacji i ekscepreji;

bi wyrazy jako podstawowe jednostki opisu leksykograficznego;

•    t ogólność zbioru jednostek leksykalnych składających się na słownik:

•    i| ckstensywno-selektywna siatka haseł, dążąca do objęcia całości zasobu lek U uhii go współczesnej polszczyzny ogólnej;

•    i .illabctyczny układ haseł;

h .lownikowo-encyklopedyczny charakter części definicji; r» dominacja informacji funkcjonalnojęzykowej z elementami informacji niefunk

•    i......Incj (etymologia, normatywność);

•    o ilustracja znaczeń w postaci przykładów preparowanych na podstawie materiału

•    mpuyc/ncgo.

I* ustalenia wstępne zostały w części uzupełnione lub zmodyfikowane w wyniku . ......li ankietowych. Rozesłano bowiem do dziewięćdziesięciu polskich językoznaw

•    ou mkietę dotyczącą założeń edycji. Na ankietę odpowiedziała znacząca część iv*|"mileniów z dziesięciu ośrodków- akademickich: Warszawa, Kraków, Katowice. W im Iftw Częstochowa, Lublin, Łódź, Poznań, Opole, Bydgoszcz. Analiza odpowiedzi •m |", l inia ankiety pozwoliła na zestawienie następujących sugestii dotyczących l«**d|ęi\« h prac leksykograftcznych:

ni planowana edycja powinna być - co do zasobu haseł - obszerniejsza niż SJIM; tu w słowniku należy uwzględnić szeroko rozumiane słownictwo polszczyzny i.rUnel;

•    i sliiwnik powinien obejmować również słownictwo potoczne i wyselekcjonowane •łnwni. iwo specjalistyczne;

•    h imlcży wprowadzić do słow-nika - w wyborze - nazwy własne i utworzone od i*n h di lywaty;

•    i należy wprowadzić do słownika - w- wyborze - leksykalne cytaty (wtręty) p»i» liiulzcnia obcego;

li w skazane jest ograniczenie encyklopedyczności definicji na rzecz obszerniejszej i iimil/icj zróżnicowanej egzemplifikacji (przykłady pełnozdaniowe i skrócone);

, ) informacja normatywna i etymologiczna powinna być podawana w takim m)i. ,ie jak w SJP3 lub w większym;

Id nadrzędnym kryterium doboru materiału leksykalnego i hierarchii znaczeń r*winno być kryterium zakresu (stopnia) upowszechnienia; u u artykule hasłowym należy wyróżnić część leksykalną i gramatyczną;

|i w słowniku pow-inien obowiązywać alfabetyczny układ haseł.

Pi/.('prowadzono również ankietę wśród studentów polonistyki dwóch uczelni: | Uniwersytetu Warszawskiego i Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku, która