skanowanie0006

74 1. Zagadnienia podstawowe

Podstawy tych różnic znakomicie syntetyzuje Roger Cotterrell w podrozdziale

0    znamiennym tytule Polityczny kontekst amerykańskiego realizmu prawniczego, cytowanej już pracy The Politics of Jurisprudence. Wskazuje on na:

•    wyjątkową rolę sądów w tworzeniu amerykańskich struktur władczych, łącznie z ich konstytucyjną pozycją;

•    połączenie tej wyjątkowej pozycji władzy sądowniczej z federalizmem;

•    niemożność całkowitego oparcia rozwoju prawa na tradycji i precedensach ze względu na same rozmiary kraju, wspomniany federalizm tudzież dywersyfikacje społeczne i kulturowe;

•    przeciwstawienie się logice common law, nazywanej tradycyjną przez Anglików i mechanicystyczną przez Amerykanów, i zastąpienie jej praktyczno-funk-cjonalistyczną interpretacją prawa;

•    postawienie kropki nad „i” w czasie New Deal, gdy Roosevelt w 1932 roku, przemawiając do Stowarzyszenia Amerykańskich Szkół Prawa, określił jasno konieczność prowadzenia przez prawników „perspektywy planowania społecznego”.

Z kolei współczesność łączy obie opisywane kultury przez tożsame problemy. Prawniczy świat anglo-amerykański jest teraz zawieszony między aktywnością prawników, coraz chętniej doradzających mistrzom i czeladnikom wirtualnej księgowości, a wielce obiecującymi przykładami reform, jak rozwój ładu korporacyjnego i społecznej odpowiedzialności korporacji (corporate govemance

1    corporate social responsibility).

Pozostając z ogromną atencją wobec cytowanej pracy Ryszarda Sarkowicza, warto chyba inaczej rozłożyć akcenty przy omawianiu obecnych debat krytycznych. Oczywiście część osób zabierających głos krytykę teraźniejszego stanu rzeczy odnosi do „świetlanej przeszłości”, jednak nie wydaje się to najważniejsze. To, co stanowi o jakości tych debat, to nie tyle odnoszenie się do przeszłości, której nie było, ale próba szukania modelu etyki prawniczej — szukania w dużej mierze w tym, co nie zostało wypełnione, a nie w tym, co było w praxis. Anglo-amerykańską scenę etyki prawniczej należy potraktować jako najciekawsze laboratorium współczesnego świata — najciekawsze, gdyż właśnie tam instytucje i reguły etyki prawniczej zostały najbardziej na świecie rozwinięte i to rozwinięte w szczególnym dla tego świata momencie powstania globalnej i e-technologicz-nej gospodarki (zachodzi daleko idącą zbieżność czasowa powstawania rozbudowanych etycznych kodeksów amerykańskich i angielskich), przy czym osiągnięte niebywałe sukcesy nie uchroniły przez niebywałymi porażkami i, co więcej, uzmysłowiły niepokojący kierunek obranej obecnie drogi.

Poszukiwania modelu etyki prawniczej w dużej mierze koncentrują się w ostatnich latach wokół następującej ścieżki argumentacyjnej:

•    ma to być model prawnika, a nie coraz bardziej wyspecjalizowanych prawników,

•    prawnik musi być przede wszystkim określany przez wymiar profesjonalny, a nie wymiar pracy,

• profesjonalny prawnik musi co najmniej równorzędnie w stosunku do ochrony interesów klienta współtworzyć profesjonalne prawo.

Istotna część rozważań Sarkowicza koncentruje się wokół tych argumentów. Interesującym w tej mierze uzupełnieniem wydają się być uwagi Anthony T. Kronmana, dziekana Wydziału Prawa Uniwersytetu w Yale, zamieszczone w cytowanym rozdziale The Law as a Profession. Wyróżnia on cztery główne cechy profesjonalnego praktykowania prawa, cechy — jego zdaniem — frontalnie w tej chwili zagrożone.

Pierwsza cecha to publicznie formułowany obowiązek służenia dobru publicznemu (Kronman stosuje tu specyficznie angielskie, i co za tym idzie, trudne do jednoznacznego przetłumaczenia, wyrażenie public calling — publiczne powołanie), a nie tylko dobru własnemu lub dobru klienta. Odwołując się do słynnego zdania Adama Smitha o tym, że nasz obiad zawdzięczamy dbaniu o własny interes rzeźnika i piekarza, a nie ich dobroci, Kronman wskazuje, iż obok interesu indywidualnego prawnika — identycznego wobec tegoż piekarza czy rzeźnika — integralną częścią jego zawodu (co warte podkreślenia) jest bezpośrednie zainteresowanie dobrem publicznym „wraz z integralnością (integrity) systemu prawnego, ze słusznością jego reguł i jego administrowania, ze zdrowiem i wysoką jakością życia danej społeczności, które prawa w części ustanawiają, a w części kreują”. Służba dobru publicznemu jest zagrożona przez: „prywatyzację, tendencję występującą w gigantycznej ekonomii wolnej przedsiębiorczości wśród jednostek, utożsamiających samych siebie z ich własnym dobrem prywatnym i negujących lub zapominających całkowicie o konieczności życia publicznego, które Grecy i Rzymianie oraz ich humanistyczni kontynuatorzy rozwijali z godną pamięci pasją”.

Druga cecha omawiana przez Kronmana to „pozaspecjalizacyjna” (non--specialized) natura prawa. Twierdzi on, powołując się m.in. na wciąż trwające (można dodać — nawet w USA) wzory edukacyjne, iż istotą prawa jako zawodu jest zakładany brak pełnej (ostatecznej) specjalizacji, a inaczej mówiąc, model prawnika rozumiejącego wspominany też powyżej „sposób prawniczego myślenia”, a nie model prawników-techników, znających się tylko na swoim biznesie czy rzemiośle, co charakteryzuje rozwój cywilizacji zachodniej we wszystkich pozaprawnych dziedzinach. Tu zagrożenie jest szczególnie widoczne; zagrożenie, które powoduje redukcję pola widzenia wspólnego doświadczenia prawników.

Trzecia cecha to zdolność właściwego myślenia czy raczej sądzenia (jud-gement), cecha zwykle nieodnotowywana w Europie kontynentalnej jako cecha etyczno-prawnicza. Warto przypomnieć wydawałoby się oczywisty, ale jakże często zapominany —• a tak ważny dla codziennego procesu budowania etyki prawniczej — identyczny w języku polskim źródłosłów terminu „sędzia” (judge). Zdolność właściwego myślenia, związana z wykraczaniem zawodu prawniczego poza specjalizacje, m.in. powinna oznaczać „klarowne postrzeganie faktów oraz dostrzeganie kluczowych miejsc danego punktu widzenia, niedostrzegalnych dla