skanowanie0037 3

niekonwencjonalnym wyrażaniem uczuć, pełnym ujawnianiem stosunku do osób, z którymi są w kontakcie, analizowaniem ważnych szczegółów z własnego życia, wydobywaniem mniej świadomych motywów u rozmówcy lub u siebie. Reguły dopuszczające większy stopień otwartości w grupach psychoterapeutycznych są funkcjonalne w stosunku do procesu terapii. Ale także nie można zrozumieć zjawisk zachodzących w grupie bez uwzględnienia jawnego i ukrytego poziomu ich znaczeń. Stąd też do ich opisu używa się kategorii takich, jak: normy antytera-peutyczne, opór, przeniesienie, projekcja, wspólny mianownik grupowy, wspólne przeżycie.

Struktura grupy opisywana jest przez role grupowe i podgrupy oraz zasady ich konstytuowania. Role grupowe umieszczane są najczęściej na wymiarach: przywództwa, prestiżu, sympatii, odrzucania (Leder, Wysokińska-Gąsior 1983, Leder i in. 1980). Wymieniane są także takie role, jak: kozioł ofiarny, błazen grupowy, monopolista, cierpiętnik, ulubieniec, moralista, agresor, opozycjonista, uwodziciel, małe dziecko, opiekun, strażnik norm (Kratochvil 1981). Podgrupami najczęściej opisywanymi w grupach psychoterapeutycznych są: przyjaźnie, pary erotyczne, podgrupy rebelianckie, antagoniści. Strukturalny opis grupy jest statyczny. Można oczywiście opisywać strukturę grupy zmieniającą się w czasie w zależności od fazy rozwoju.

Istnieją także różne próby (inspirowane podejściami analitycznymi) ujęcia wspólnego przeżycia grupowego, uwzględniającego zarówno jawnie wypowiadane treści, jak leż nieświadome tendencje uczestników grupy. Ezriel określa terminem „wspólne napięcie grupowe” fantazje przeżywane przez wszystkich uczestników grupy (cyt. Pawlik 1981). Wszystko, co dzieje się w grupie, podporządkowane jest wspólnej sprawie, do której pośrednio odnoszą się zachowania, wypowiedzi, przeżycia, której grupa nie jest świadoma. Bion używa pojęcia „podstawowe założenie grupy”. Pawlik (1981) stosuje terminy „ukryta tematyka” i „wspólny mianownik grupy”, które psychoterapeuta ma odczytać i uwzględnić, interpretując zjawiska w grupie. Dla zrozumienia podobnych procesów w grupie psychoterapeutycznej Whitaker i Lieberman (1964) zaadaptowali teorię konfliktu ogniskowego Frencha. Koncepcja konfliktu ogniskowego w ujęciu Whitakera i Liebermana zasługuje na nieco szersze omówienie ze względu na jej znaczny walor wyjaśniający następstwa zjawisk w grupie.

4.1. KONCEPCJA KONFLIKTU OGNISKOWEGO

Kolejne indywidualne wypowiedzi, zachowania poszczególnych osób w grupie są powiązane w całość i odnoszą się do wspólnie podzielanego problemu uaktualnionego w bieżącej sytuacji. W zachowaniach pacjentów ujawniają się ich pragnienia, nadzieje i obawy. Ukryty aspekt ich wypowiedzi nie musi być dla nich świadomy. Następstwo zdarzeń w grupie jest sprowokowane przez wspólny ukryty konflikt ogniskowy. Podstawowymi składowymi konfliktu ogniskowego są: (1) motyw zakłócający — wyrażający ukryte chęci, pragnienia, których realizacja jest

oon

dla jednostki zagrażająca, oraz (2) motyw reaktywny — wyrażający obawę przed konsekwencjami realizacji motywu wzbudzonego. Oto przykłady typowych dla początkowych sesji psychoterapeutycznych motywów wzbudzonych i reaktywnych:

—    motywy wzbudzone:

pragnienie bycia wyróżnionym przez terapeutę,

chęć bycia faworyzowanym dzieckiem,

uraza wobec terapeuty,

wrogość do terapeuty za odmowę pomocy,

chęć uzyskania pomocy przez ujawnienie osobistych problemów,

pragnienie odkrycia wobec grupy wad i złych impulsów,

pragnienie zniszczenia innych pacjentów-rywaii,

pragnienie seksualne wobec innych pacjentów;

—    motywy reaktywne:

obawa przed odrzuceniem przez psychoterapeutę,

obawa przed krytyką innych pacjentów,

obawa przed złymi relacjami z terapeutą,

obawa przed odwetem, zemstą, dezaprobatą psychoterapeuty,

obawa przed ośmieszeniem się,

obawa przed krytyką i potępieniem,

obawa przed utratą kontroli nad impulsami destruktywnymi,

• obawa przed karą ze strony terapeuty.

W toku dyskusji pacjenci kierują wysiłki w celu uzyskania rozwiązania, które redukuje obawę i satysfakcjonuje w możliwie największym stopniu motyw wzbudzony. Czasem pojedyncze osoby nie akceptują rozwiązania. Wtedy grupa staje przed zadaniem poszukiwania nowego. Skuteczne rozwiązania grupowe mają dwie właściwości: (1) są podzielane przez wszystkich członków grupy, (2) redukują obawę motywu reaktywnego. Najbardziej typowa zgoda grupy na rozwiązanie jest milcząca. Pacjenci dają do zrozumienia, że nie będą przeciwdziałać podjętemu porozumieniu.

Rozwiązania grupowe mogą być ograniczające (restryktywne) lub przyzwalające. Rozwiązanie przyzwalające skierowane jest na zredukowanie lęku, ale równocześnie pozwala uzyskać satysfakcję z wyrażenia motywu wzbudzonego. Konflikt kończy się wraz ze znalezieniem przez grupę rozwiązania. Poszukiwanie rozwiązania czasem trwa dłużej niż jedną sesję. Zachowanie w grupie można więc rozumieć jako układ sił dążących do stanu równowagi. Jako przykład może posłużyć następujące rozwiązanie grupowe. Motywem wzbudzanym było „pragnienie uzyskania pomocy przez ujawnienie własnych problemów”, motywem reaktywnym — „obawa przed skrzywdzeniem i brakiem akceptacji”; przyjęte rozwiązanie brzmiało „powinniśmy tolerować słabość innych, ponieważ nikt nie jest doskonały”. Nastąpiła pewna modyfikacja tego rozwiązania, ponieważ jeden z uczestników uważał siebie za prawie doskonałego — „jesteśmy wszyscy doskonali w takim znaczeniu, że chcemy być lepsi”.