skanowanie0055 2

na podstawie do ty eliczasowy cli wyników badań można formułować co najmniej cztery rodzaje wyjaśnień tego zjawiska. Pierwsze z nich opiera się na omówionym wcześniej zjawisku rozproszenia odpowiedzialności. Mianowicie wtedy, kiedy jednostka ma podjąć decyzję, obawa przed niepowodzeniem powstrzymuje ją przed przyjęciem bardziej skrajnych rozwiązań. Natomiast grupa, gdzie odpowiedzialność rozkłada się na wszystkich członków, żywi mniej obaw przed konsekwencjami możliwego niepowodzenia i tym samym skłonna jest podejmować większe ryzyko. Przesunięcie ryzyka traktowane jest jako prawdziwy efekt oddziaływania grupy, który nie pojawia się, gdy jednostka działa sama.

Drugi rodzaj wyjaśniania tego zjawiska opiera się na oddziaływaniu perswazyjnym na członków grupy. Punktem wyjścia jest tu stwierdzenie, iż członkowie grupy różnią się między sobą cechami osobowości. Ci, którzy zapoczątkowują podejmowanie bardziej ryzykownych decyzji, wywierają silniejszy wpływ na innych niż osoby mające tendencję do mniej skrajnych działań. Dzieje się tak dlatego, że bardziej „ryzykujący” mają jednocześnie większe zdolności perswazyjne i więcej inicjatywy w sytuacjach społecznych, dlatego łatwiej pociągają za sobą innych członków grupy.

W kolejnym wyjaśnieniu przyjmuje się za podstawę koncepcję „zaznajomienia się”. Uważa się, że przesunięcie ryzyka jest efektem pseudo-grupowym, ponieważ zależy nie od tego, czy podejmuje decyzje grupa, czy też jednostka, lecz od stopnia zaznajomienia się z czynnikami, które mogą stanowić przesłanki decyzji. Dyskusja poprzedzająca podjęcie decyzji przez grupę powoduje, że różne przesłanki tej decyzji (łącznie z tymi, które są związane z ryzykiem) stają się bardziej znane członkom grupy i budzą w nich mniejszy lęk. Indywidualne podejmowanie decyzji nie daje tylu możliwości tak szybkiego zaznajomienia się z tymi przesłankami, toteż grupy częściej podejmują bardziej ryzykowne decyzje.

%

Czwarte wreszcie wyjaśnienie mechanizmu przesunięcia ryzyka oparto na założeniu, że ryzyko (podobnie jak ostrożność) jest wartością kulturową, stanowi więc dla członków danej społeczności pewien punkt odniesienia przy podejmowaniu decyzji. Jednakże określenie tego, co jest, a co nie jest ryzykiem, to po części kwestia indywidualnych osądów. Dyskusja grupowa stwarza szczególnie dogodne warunki do porównania własnych osądów jednostki w tym względzie z szacunkami innych ludzi. W toku tych porównań jednostka może stwierdzić, że to-, co traktowała z własnego punktu widzenia jako ryzykowne, wcale takie nie jest w świetle wypowiedzi innych członków grupy. Jej ocena „ryzykowności” danego rozwiązania przesuwa się więc w kierunku bardziej ryzykownych rozwiązań, proponowanych przez innych, i traktowanie tych rozwiązań jako zgodnych z normą kulturową. Ten ostatni sposób wyjaśnienia do^-puszcza również, że rozwiązania grupowe będą mniej ryzykowne, jeśli w danej kulturze przewagę zyskuje norma wymagająca raczej ostrożności niż ryzyka.

r

Przedstawione wyżej sposoby analizy i wyjaśniania zjawiska „przesunięcia ryzyka” w podejmowaniu decyzji nie są wyłącznie przykładami różnych sposobów wyjaśniania tego samego zjawiska. Pokazują one również, że tak jak dotychczas nie uzyskano zgody co do tego, czy grupy realnie istnieją, czy też nie, tak również przyjmowanie, że grupy istnieją jako odrębna realność, nie jest tożsame z przyjęciem stanowiska, iż określone zjawisko czy procesy są jednoznacznie związane z tą grupą. Również i w tym względzie istnieje spory rozrzut propozycji.

Kolejne zjawisko — to facylitacja (por. Matusewicz, 1974; Mika, 1981) rozumiana jak o proces ułatwiania społecznego, polegający na tym, że pewne rodzaje działań czy zadań są wykonywane lepiej wtedy, gdy obecni są inni ludzie, którzy wykonują takie same działania. Wskazuje się przy tym na rolę naśladownictwa i rywalizacji jako czynników sprzyjających polepszeniu wykonania. Mówi się również o występowaniu tu zjawiska podobnego do efektu audytorium: obecność obserwatorów wywiera wpływ na poziom wykonania czynności. Ten poziom wykonania zmienia się zależnie od rodzaju „obecności innych”, jak i od rodzaju wykonywanego działania. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że „inni” mogą być obecni w rozmaity sposób, nie tylko w sensie fizycznym, lecz również psychicznym (wyobrażonym, antycypowanym). Jeśli odnieść to do grupy, wskazuje to, iż może ona wywierać wpływ na swych członków nie tylko wtedy, gdy jest w danym momencie obecna fizycznie.

Omówione wyżej zjawiska występują zarówno w obrębie małych grup społecznych, jak i innych zbiorowości, nie będących grupami. Niektóre jednak zjawiska obserwuje się przede wszystkim w małych grupach. Podkreślenia wymaga to, że mała grupa stanowi grupę, ponieważ składając się z jednostek, występuje wobec innych osób jako określona całość, m.m. realizuje cele wspólne dla wszystkich (bądź większości) członków grupy. Cele te są realizowane poprzez sieć wzajemnych powiązań między członkami i związanych z ową siecią czynników, jak i dzięki przestrzeganiu przez członków norm grupowych. Aby jednak tego typu całościowe funkcjonowanie mogło wystąpić, konieczne staje się wypracowanie przez grupę wspólnej dla wszystkich członków perspektywy percepcyjnej. Obejmuje to również tworzenie „realności społecznej”, czyli w tym przypadku kształtowanie określonego obrazu własnej grupy, jej otoczenia społecznego i łączących ją z nim relacji, przypisywanych im cech, przesłanek podejmowanych działań itp. Obrazy te nabierają często znamion różnego rodzaju stereotypów, czego konsekwencją jest zwykle pojawienie się bardzo wyraźnej (zwłaszcza dla członków grupy) granicy między grupą własną a jej społecznym otoczeniem. Zarysowane wyżej prawidłowości funkcjonowania małej grupy wskazują, jak dalece tendencje do ujednolicania nie są spowodowane naciskiem wywieranym przez samych członków grupy (typu konformizm). Ujawniają natomiast, że jest to konsekwencja interakcyjnego wypracowywania w grupie wspólnych wyznaczników działania. W procesie internalizacji owe wspólnie