skanowanie0072 2

i

akcyjnej, która jest koncepcją służącą do analizy procesu komunikowania, przedstawiona wyżej koncepcja stylów komunikowania służy jedynie do opisu sposobu komunikowania. Obie te koncepcje różnią się także tym, że o ile kategorie opisu poszczególnych komunikatów w analizie transakcyjnej (Rodzic, Dorosły, Dziecko) są konsekwencją wyodrębnienia trzech stanów ego, o tyle w koncepcji stylów komunikacyjnych punktem wyjścia jest dość arbitralnie dokonany opis zachowania, pociągający za sobą próbę znalezienia czynników, które taki sposób komunikowania się mogą determinować.

tt.3.4. Otwartość—intymność komunikowania się w ujęciu V. .i. Dcrlegi i A. L. Chaikina

Derlega i Chaikin (1975, 1979) wskazują w swych rozważaniach na jeszcze jeden aspekt komunikowania się, który mógłby się stać podstawą wyodrębnienia komunikacji normalnej i zaburzonej. Jest to kwestia stopnia intymności czy też otwartości wymiany informacji w relacjach interpersonalnych. Dotyczy to przede wszystkim informacji o sobie samym, dostarczanej zarówno werbalnie, jak i niewerbalnie. Można mówić nawet o pewnej zasadzie swoistej równowagi we wzajemnym odkrywaniu się (przekazywaniu o sobie informacji) przez partnerów interakcji. Stopień otwartości jest dla nich zjawiskiem dynamicznym, tzn. może ona ulegać zmianie w toku interakcji bądź ze względu na zmianę warunków, w których przebiega. Ogólna prawidłowość jest tu następująca: im więcej udzielamy o sobie informacji, tym większa nasza otwartość wobec innych ludzi (tym bardziej nasze relacje z innymi osobami stają się czy raczej powinny się stawać bardziej intymne).

Określenie „więcej informacji” jest tu nieco mylące, ponieważ sugeruje, że ważną rolę odgrywa jedynie ilościowy jej aspekt. Istotny jest również rodzaj przekazywanej informacji. Zdaniem Derlegi i Chaikina w toku komunikacji można podawać bądź wiele informacji, lecz stosunkowo mało znaczącej czy wręcz marginalnej, bądź niewiele, ale bardzo istotnej (np. dotyczącej najbardziej skrytych dążeń). Konsekwencje tej treściowo zróżnicowanej informacji są różne dlatego, że im bardziej „głęboka” jest informacja przekazana partnerowi, tym większy stopień kontroli uzyskuje on nad nami.

Stopień otwartości wymiany może być też różny w odniesieniu do różnych aspektów funkcjonowania jednostki przekazującej informację o sobie. Zależy to w dużej mierze od rodzaju relacji łączącej partnerów interakcji, np. relacji zawodowej, towarzyskiej, terapeutycznej, seksualnej itp. Zależnie więc od rodzaju relacji informacja dotycząca np. problemów osobowościowych może być głęboka, podczas gdy informacja związana z typem zadań rozwiązywanych w toku pracy zawodowej będzie bardzo powierzchowna, i odwrotnie. Derlega i Chaikin mówią w ta-

lonych obszarów „ja”. Z ich analiz wynika, że regulacja wielkości tych granic jest istotna dla utrzymania tożsamości osobniczej; nadmierne otwarcie granic powoduje spadek tożsamości, ponieważ zbyt duży obszar „ja” jest dostępny za dużej liczbie osób i tym samym zatarciu ulega granica między „ja” a „inni”.

Ich zdaniem występują dwie główne granice: granica „ja”, zmieniająca się zależnie od takich czynników jak relacje interpersonalne, cechy osobowości czy aspekt „ja”, oraz granica „diady", której zamknięcie oznacza, że przekazywana tu informacja nie przedostanie się do innych osób. Im bardziej otwarta granica diady, a zamknięta — granica „ja”, tym niniejszy stopień intymności. I odwrotnie, im bardziej otwarte „ja”, a bardziej zamknięta diacla, tym większy potencjalny stopień intymności. Na marginesie tych rozważań można dodać, że interesujące mogłoby być przedłużenie tej analizy na „zamknięcia” i „otwarcia” granic wobec samego siebie (tzn. dopuszczenie informacji o sobie do świadomości).

Istotny wpływ na otwarcie granic ma stopień znajomości partnerów interakcji. Derlega i Chaikin sugerują, że intymność może się zwiększać zarówno wśród osób, które pozostają w bliskich ze sobą relacjach (np. przyjacielskich), jak i wówczas, gdy osoby dotychczas się nie znały i mała jest szansa, że mogą się powtórnie spotkać (np. podróż samolotem na sąsiadujących miejscach). O ile jednak w pierwszym przypadku partnerzy są niejako zobowiązani do wzajemnego otwierania granic „ja” przy zamkniętych granicach diady, o tyle w drugim przykładzie otwarcie granic „ja” — mimo niepewności co do stopnia zamknięcia granic diady — jest możliwe, ponieważ ten okazjonalny kontakt nie grozi poddaniem się większej kontroli ze strony partnera, choć bez odwzajemnienia uzyskał on takie o nas informacje, które w innym przypadku mogłyby być zagrażające.

Jeśli w świetle przytoczonych wyżej rozważań Derlegi i Chaikina spojrzeć na problem „normalnego” i „zaburzonego” komunikowania się, to trzeba podkreślić co najmniej dwie kwestie. Pierwsza wiąże się z istnieniem postulowanej przez nich zasady równowagi w zakresie otwarcia granic informacji o sobie; zdolność do utrzymania tej równowagi jest wówczas przesłanką „nonnalnego” komunikowania się, natomiast o zaburzonej komunikacji można mówić wtedy, gdy stopień otwarcia tych granic jest zbyt duży bądź zbyt mały. Zbyt duże ich otwarcie zmusza partnera — zgodnie z zasadą równowagi — do równie znacznego otwarcia się, co z różnych powodów może być przez niego niepożądane, a to z kolei skłania go do zrywania interakcji. Autorzy wskazują, że konieczność takiego właśnie nadmiernego odkrywania się, nieadekwatnego do sytuacji, jest istotnym powodem niepowodzeń doznawanych w kontaktach interpersonalnych przez neurotyków. Co więcej, w przypadku nadmiernego a nierównego odkrycia się partner uzyskuje nieproporcjonalnie dużą kontrolę nad osobą, która się w ten sposób „odkryła”, co