skanuj0005 7

zarządzać majątkiem sieroty, troszczyć się o jego edukację, finansowo wspierać matkę oraz wyznaczać córkom posag. Te wszystkie prawa i obowiązki opiekuna w praktyce życia codziennego okazały się nie do zrealizowania, brak właściwej kontroli prowadził do wielu nieprawidłowości i nadużyć ze strony opiekunów. W 1776 roku pierwszej próby ulepszenia systemu opieki podjął się Andrzej Zamoyski, w projekcie kodeksu praw w 44 paragrafach artykułu XXI „O opiekunach" . Potwierdzenie swych zamierzeń znalazł w wizycie wdowy z synami „bardziej nędzą i niedostatkiem jak laty przytłoczonej" , z wypowiedzi jej wynikało, że osoby w podobnej sytuacji liczyły na większą pomoc prawa: „podobno nie dopuści już więcej Zamoyski ,aby chciwiec uciążliwy ,bez duszy ,nam łzami karmić się kazał, a sam się tym Chlebem tuczył, który mąż i ojciec na utrzymanie żony i dzieci przysposobił". W 1780 roku kodeks Zamoyskiego upadł i pozostawił nieuregulowaną sprawę opiekuna sierot. Dopiero po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja powrócono do spraw opiekunów. Sejm Czteroletni powołał deputacje koronną do ułożenia praw cywilnych i kryminalnych, która pracowała pod przewodnictwem Hugona Kołłątaja. Podkreślił on wagę Konstytucji: „ chcecież, aby naród ten był wolny i szczęśliwy na ziemi polskiej, aby się nie dał łudzić nowościami i obcymi przykładami?

Trzeba mu dać ustawy moralne ,które by jednostajnym wychowaniem i jednakowymi obyczajami ugruntowały charakter Polaków nie dość stateczny ,naśladowniczy i do odmiany łatwy". 19 października 1791 roku umieszczono w księdze I kodeksu praw cywilnych problemy opieki nad małoletnimi sierotami pochodzenia szlacheckiego, które zostały opracowane przez posła Biedrzyńskiego, Józefa Wybickiego (jako sekretarz) ,ks. Kanonika Andrzeja Reptowskiego, ks. Januszewicza, ks. Bogdanowicza, adwokata Barssa i ks. Teodora Ostrowskiego. Z zachowanych dokumentów wynika ,że opierali się oni na ustawie sejmowej z 1775 roku , wnosząc poprawki podkreślali potrzebę opieki państwa nad rodziną szlachecką. W projektach tych dominowały dwa problemy, po pierwsze opieka państwowa przez sądy i inne urzędy w zabezpieczeniu majątku pupilów z myślą o bieżących potrzebach i przyszłości; po drugie - uprawnień opiekuna, dziecku poświęcono niewiele miejsca. Zajęto się nim ustalając pojęcie sieroctwa, wiek małoletniości (7-17) i pełnoletniości (18-24), proponując rozwiązanie dla ubogich sierot szlacheckich oraz określając obowiązki w chwili osiągnięcia dojrzałości lub pełnoletniości, ich los został też ukazany na tle krzywd, jakich doznawały od nieodpowiedzialnych opiekunów. Przez sieroty ma się rozumieć wszystkie dzieci, którym ojciec lub matka zmarli; pupilami mają zająć się urzędy; sąd grodzki, ziemski powiatowy, władza krajowa, opiekun krajowo-powiatowy (dla szlachty), opiekun miejsko-krajowy(dla mieszczan), opiekun wiejsko-krajowy (dla chłopów). Każdy obywatel w składzie sądu stawał się opiekunem sierot, Sąd Sierocy miał sprawować opiekę nad ubogimi sierotami szlacheckimi, umieszczając ich w klasztorach i kontrolując do 18 roku życia a edukacją miała zająć się Komisja Edukacji Narodowej. Wszyscy byli zgodni, że sądy powinny możliwie szybko (w ciągu tygodnia) wyznaczać osoby opiekuna w celu roztoczenia opieki nad majątkiem nieletniej sieroty. Pierwszeństwo w przejęciu obowiązków miał ojciec po śmierci żony, po śmierci męża sąd przydzielał wdowie kuratora a sierotom opiekuna wyznaczonego testamentem ojca. Sądom powierzano nadzór nad opiekunem , miały uczestniczyć w jego operacjach finansowych a od momentu zmiany stanu cywilnego ojca-wdowca lub matki-wdowy sąd przejmował oraz zarządzał majątkiem sierot a także łożył na ich utrzymanie , pupilom osiągającym pełnoletniość (24 lata) powinien wydać wszelkie akta spraw, uwolnić od opieki, przypilnować prawidłowości przekazania majątku ,zwolnić od wnoszenia opłat w urzędzie. Sądy zobowiązano do nakładania kar na opiekuna za uchylanie się od obowiązków, za nieuczciwe spisywanie ruchomości i nieruchomości sierocych itd. Najważniejsze zadanie opiekuna miało polegać na sporządzeniu spisu ruchomości i nieruchomości w obecności przedstawiciela sądu, w razie nieuczciwości grożono surowymi karami (grzywna, zwrot należności, pozbawienie funkcji). Do zadań tutora należało zapewnienie pupilowi środków utrzymania oraz odpowiedniej edukacji, troska o jego majątek i coroczne sprawozdanie z przeprowadzonych transakcji, które miały stanowić podstawę wydatków na potrzeby pupila, jak też wynagrodzenie opiekuna „dziesiąty grosz od czystej intraty". Zachętą do podjęcia obowiązków opiekuna ,był postulat dopuszczenia ich do najwyższych stanowisk i urzędów krajowych , z senatorskim włącznie, oczywiście po 17 latach nienagannej pracy. Wykroczenia niektórych opiekunów związane z nieuczciwym zarządzaniem majątkiem sierocym czy inne mają być surowo ukarane rocznym pobytem w wieży oraz utratą wszelkich praw do spadku, zabójstwo sieroty przez tutora lub na zlecenie miało być karane ścięciem głowy winnego, ćwiartowanie i konfiskatę połowy majątku na rzecz państwa po zamordowanym ; gdy opiekun dopuścił się gwałtu lub bez gwałtu panieństwo odebrał ma zapewnić poszkodowanej posag sowity i wyprawę z dóbr swoich a gdyby z tego uczynku dziecię miało się począć ma obowiązek zapewnić mu utrzymanie a w dorosłym życiu odpowiednie wykształcenie. Projektodawcy pozwalali opiekować się majątkiem