skanuj0009 6

f

16

TEORIA

wnych. które przecież w ontogcnozic języku odgrywają najważniejszą rolę. W badaniach słuchu fonemowego do uich powinniśmy odnosić wszelkie uwagi. Odwoływanie się do cech dystynktywnych tutykulaeyjnych jest grubą pomyłką. Cechy dystynktywne artykuła-cyjne mogą się ukształtować w świadomości fonologicznej dziecka dopiero w trakcie realizacji fonemu, a więc w czasie pełnego zaangażowania artykulatorów Z dotychczasowych badań słuchu fonemowego wynika, że percepcja fonemów wyprzedza ich produkcję. Dzieci niekiedy doskonale odróżniają już r i l w płaszczyźnie percepcji, zaś nic różnicują w wymowie. Ucząc się odróżniania r i I w wymowie, na pewno nic dążą świadomie do wywołania drgań końcu języka, lecz do wytworzenia fali głosowej o postaci fali drżącej, gdyż taką informację zdobywają, obserwując wydzieloną już w świadomości jednostkę tekstu (wyrazu). Jeśli w dyskusji nad funkcjonowaniem słuchu fonemowego pominiemy cechy dystynktywne artykulacyjnc, to pozostaje mimo to aktualne pytanie o rolę, jaką pełnią cechy aknslyczno-audytywnc. Tu odwołamy się do tych wyników badań, gdzie twierdzi się, że dziecko we wczesnym okresie rozwoju spostrzega nic poszczególne jednostki foniczne (fonologie/-nc). lecz ogólną strukturę rylmiczno-melodyjną. Spostrzeganie cech diakrytycznych i odróżnianie istotnych cech od nieistotnych wymaga bardzo dokładnego spost rzegania me tylko jednostek liniowych, nie także nieliniowych, realizowanych synchronicznie. Czy zadanie to nie przekracza poziomu umiejętności rocznego dziecka? Nic sądzę, byśmy kiedykolwiek uzyskali pełną odpowiedź na lo pytanie. Jeśli przyjmiemy, choć będzie to duże uproszczenie, że cechy audytywne są tożsame z cechami akustycznymi, to rozstrzygnięcie, jaki fonem dociera do nas, wymaga" panowania nad 9 parami cech dystynk ty wnych (spółgłoskowością lub jej brakiem, ponadkrtanio-wością lub jej brakiem, nosowością lub jej brakiem, łagodnością lub jej brakiem, skupionością lub jej brakiem, jasnością lub jej brakiem, niskotonowością łub jej brakiem, krótkością lub jej brakiem i dźwięcznością lub jej brakiem). Rozstrzygnięć dziecko powinno dokonywać w ułamku sekundy. Należy duduć, że przedstawiony tu ¹¹ W Ja* •«!, Poituarry fontsykł—. ojwxl

TEORIA

17

zestaw ccch nie jest bezdyskusyjny^{1 2 2}. Uwagi krytyczne na temat cech dystynktywnycb przedstawiałem w Zarysie fonologii, fonetyki.„^,Jł.

W wyniku określonego oddziaływania osób dorosłych na dziecko w procesie przyswajania języka, co zostało opisane wyżej, dochodzi do spostrzegania jednostek mniejszych niż sylaby, do spostrzegania głosek Jest to spostrzeganie globalne²”. Spostrzegana postuć głoski zostaje zarejestrowana w pamięci jako cząstku spostrzeganego wyrazu (może konkretnej sylaby będącej cząstką danego wyrazu). Obserwacja różnych głosek wydzielanych w wyrazach prowadzi do ich klasyfikacji na głoski podobne (może nawet - tożsame) i różne. Ten sposób traktowania zjawisk dźwiękowych kształtuje się od wczesnego okresu niemowlęcego Dziecko uczy się rozróżnianiu i identyfikacji głosów docierających do niego. Można nawet przypuszczać, żc dziecko zdolność tę dziedziczy. W święcie zwierząt ta umiejętność jest zadziwiająco dobrze rozwinięta.

Wyniki badan akustycznych potwierdzają, że identycznych głosek w tekstach nie spotykamy. Możemy jedynie mówić o głoskach mniej lub bardziej podobnych. Klasyfikowanie dźwięków

1

" S\ti N( A.Sapoikownchodki liery juiaporolat, nadal pojućnj.? aktualny. Zob. MA-Sa-poikow, Sygnał mnuy w telekomunikacji i cybernetyce, a. : jęt fCłyjikicgO, Wanawa 19W. i. 178² 1 Tl»

"W obecnym yianln ludml w dnadzlflle fonetyk) akudtyLjjicj brak/il jouae «Joit.uccznc; ilości danych, na pedttawje których ninmii by ctkn?ill^- durak lis# y-Uyeinfl cech² d>«ynk²-yv.oe fcucuów, paŁWilajifce na iLb fo/poma wanie, identyfikację I tomiirnianie. Ponadto ni: vi.uji.TUo Jc?jcł² ilokli/Inte, ery proce² roipo.-iiawuui« cirmrnlóW fonetycznych mowy polecz nn tn/pomawanju poiicrcgólaych fonemów inrcjcitrow-mych ²> pamięci nfowieka, a.y ter odbywa aię ou nn piSŁrciyinic elementów y^yitntgo rrętlu, na przykład wvrarów danego jęeyka. których fonetyc.z-no^kllitycme inwarianlne cechy dyitynktywne. obc.^:muj^es rarAwne pierwfazkki iłowotwóroc, lak i połączone x nimi prxedroitki i pttyrtHliri, Enkgazyocwaae 14 w pomięci i nn podtiawłe których następu?: nzjpserwitlefilyflkacji •ymiW. 11 dupietontutępnis • tworzących (dpcLtezególnych głoiek (fonemów). (...J NaJbArtltiej prawdopodobną i tizandnicną hipotrią wydjjr eic być u. kubła mówi. ie w środkach mózgowych nsitępuje najpkrw roepoza-inie (identyfikacja) ylc-tek lub fonemów.

2

ĆOpkro w niwtępttym etapie powitaj² ott,\t jednego : wyrazów. zo6/.JnnG-+²nyca w pjuuięd CtfOWidUL²

■’ B.RocfciwikL 2JCr/i..., op. c²:.

Do u wiz M -A.SapoUtowa odncc/ących uę do retrpo? nawania elementów fonetycznych mowy dołąemy jcłccs² jedno bardzo ogólne i po itrze mnie. ic ualotwek " .. roepozzmje prwfco ctirkt lako