984502402

16

Wiadomości Uniwersyteckie

Badania terenowe

Terenowe stacje badawcze pełnią ważną rolę w badaniach przyrodniczych. Dla nauk o Ziemi są one naturalnymi laboratoriami. prowadzącymi badania monitoringowe procesów kształtujących środowisko przyrodnicze. Ciągłe obserwacje i pomiary niezbędne są do poznania zależności między poszczególnymi elementami środowiska oraz do określenia wpływu człowieka. Państwowa sieć monitoringu sprowadza się głównie do rejestracji chemicznego skażenia powietrza, wody i gleby. Badania uzupełniające w zakresie utylitarnych badań środowiska prowadzą terenowe stacje badawcze: uniwersyteckich cję meteorologiczną oraz rozpoczęto obserwacje stanów wody na Wieprzu, pomiary transportu rumowiska rzecznego i wybranych procesów geomorfologicznych.

Kontynuację „Programu Roztocze" stanowiły prace prowadzone w ramach tematu międzywydziałowego, a następnie grantu interdyscyplinarnego Prorektora ds. Nauki i Badań Naukowych pi. „Współczesny rozwój środowiska przyrodniczego Roztocza Środkowego". Podczas realizacji tego tematu, większość badań terenowych wykonano w rejonie stacji w Guciowie. W pracach badawczych wzięło udział ponad 30 osób. nie tylko z Instytutu Nauk ne na lessach. Z powodów społeczno-ekonomicznych oraz erozji gleb, coraz większy areał pól jest wyłączany z uprawy, ugorowany, zalesiany lub ulega samozalesiemu.

Zróżnicowanie środowiska geograficznego warunkuje różnorodność siedlisk i zespołów roślinnych. W lasach Roztoczańskiego Parku Narodowego, na stokach i wierzchowinach dominuje zespół buczyny karpackiej. W dnie doliny Wieprza, na terasie nadzalewowcj. najczęściej występuje bór świeży z przewagą sosny w miejscach suchych i jodły w miejscach wilgotnych. Miejsca podmokłe na terasie zalewowej zajmują łąki lub porasta ols.

Realizacja programu badawczego

Rozszerzony program badawczy Roztoczańskiej Stacji Naukowej obejmuje wilgotność powietrza, temperaturę gruntu na różnej głębokości, wysokość opadów atmosferycznych oraz prędkość i kierunek wiatru. Zakres rejestracji automatycznej stacji meteorologicznej rozszerzono w ubiegłym roku o ciśnienie powietrza, promieniowanie całkowite i parowanie. Dane są automatycznie rejestrowane co godzinę i gromadzone w buforze stacji. Merytoryczny nadzór sprawuje w tym zakresie Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS. W terenie założono dodatkowo 3 standardowe stacje opadowe obsługiwane przez obserwatorów. Rozpoczęto także analizy chemiczne opadów, których próby - oddzielnie opadu mokrego i suchego • są zbierane automatycznie.

Obecnie Roztoczańska Stacja Naukowa. jako jednostka w ramach Instytutu

NASZA STACJA NA ROZTOCZU

Stacja zimą

W Icsie Roztoczańskiego Parku Narodowego

i PAN-owskich instytutów geograficznych, uczelni rolniczych oraz parków narodowych. Dotyczy to szczególnie zmian następujących elementów środowiska pod wpływem antropopresji: rzeźby terenu, gleb (erozja gleb), stosunków wodnych, flory i fauny. Głównym jednak zadaniem stacji uniwersyteckich jest prowadzenie badań podstawowych oraz pełnienie roli bazy dla terenowych ćwiczeń i praktyk magisterskich.

Historia Stacji i badań

W Uniwersytecie Marii Cune-Skło-dowskicj od 1959 roku rolę tę pełniła Bieszczadzka Stacja Naukowa w Równi k. Ustrzyk Dolnych. Działalność jej została jednak przed kilku laty zawieszona, głównie z powodu zbyt dużej odległości od Lublina. a więc konieczności czasochłonnych i kosztownych dojazdów. Obecnie funkcjonuje druga stacja UMCS. w Guciowie na Roztoczu. Mieści się ona w budynku dawnej wiejskiej szkoły, przekazanym Uniwersytetowi w 1979 roku. Stacja powstała z inicjatywy ówczesnego dyrektora Instytutu Nauk o Ziemi UMCS, profesora Edwarda Michny, a pierwszym jej kierownikiem został docent Jan Buraczyński. Rozpoczęto obserwacje meteorologiczne, jednak była to głównie baza dla ćwiczeń terenowych. praktyk magisterskich oraz terenowych badań na Roztoczu.

Zróżnicowany, o znacznej dynamice przemian, roztoczański krajobraz, skłaniał do podjęcia stacjonarnych badań naukowych. Zainicjowano je w 1995 roku podczas realizacji polsko-ukraińskiego programu badawczego („Program Roztocze"). Zainstalowano wówczas automatyczną sta-o Ziemi, ale również z Instytutu Biologii, Instytutu Fizyki i Wydziału Chemii. Wyniki badań posłużą m.in. do opracowania charakterystyki środowiska przyrodniczego okolic Guciowa i jego przemian, która potrzebna jest do realizacji zajęć terenowych.

Warunki terenowe

Roztoczańska Stacja UMCS położona jest w terenie o wysokich walorach krajobrazowych. Stacja znajduje się pod lewym zboczem doliny Wieprza przy drodze z Krasnobrodu do Zwierzyńca, we wsi Guciów. Wieś leży w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego; piękne lasy Parku otaczają ją z trzech stron.

Teren ten położony jest w centralnej części Roztocza, w obrębie mezoregionu nazywanego Roztoczem Środkowym lub Roztoczem Tomaszowskim. Osią morfologiczną. hydrograficzną i komunikacyjną tej części Roztocza jest dolina Wieprza, do której uchodzi szereg mniejszych, zwykle suchych dolin. Sieć dolin rozcina wierzchowinę osiągającą w rejonie Guciowa wysokość 340-350 m n.p.m. Dno doliny Wieprza położone jest tu na wysokości 240-250 m n.p.m.; deniwelacje w rejonie stacji dochodzą więc do 100 m.

Na znacznej powierzchni, na wierzchowinach i stokach odsłaniają się skały podłoża - opoki i gezy górnej kredy. Dna dolin wypełniają piaski, gdzieniegdzie przewiane w wydmy. Pokrywa lessowa na lewym zboczu doliny Wieprza warunkuje rozwój licznych wąwozów. W bezpośrednim sąsiedztwie stacji występują różne typy gleb: rędziny na opokach i gezach, gleby bielicowe na piaskach oraz płowe i brunat-przede wszystkim stacjonarne badania różnych elementów środowiska geograficznego. We współpracy z Roztoczańskim Parkiem Narodowym podjęto monitoring wód płynących w zlewni górnego Wieprza i górnego Szumu. W kilkunastu punktach wykonywane są pomiary: przepływu, zmącenia i mineralizacji oraz stężenia podstawowych jonów. Głównym celem jest określenie zróżnicowania geosystemów w obrębie obszarów chronionych: Roztoczańskiego Parku Narodowego i jego otuliny oraz Kra-snobrodzkiego Parku Krajobrazowego. Na bazie uzyskanych wyników złozono do KBN wniosek o grant nt. „Przyrodnicze uwarunkowania dynamiki obiegu wody i natężenia transportu fluwialnego w zlewni górnego Wieprza”.

Wspólnie z Zakładem Geomorfologii UMCS prowadzony jest monitoring współczesnych procesów geomorfologicznych. Obejmuje on pomiary transportu i opadu pyłu oraz wykonywane różnymi metodami pomiary spływu i spłukiwania na stokach. Pomiary spłukiwania (erozji gleb) prowadzone są na terenie Stacji na specjalnie wydzielonych poletkach, jak również w warunkach „naturalnych", na polach należących do rolników i przez nich użytkowanych. Do badań wybrano pola o różnych typach gleb i różnej formie użytkowania. Na lessowym zboczu doliny Wieprza podjęto obserwacje wąwozów drogowych - form wyróżniających się największą dynamiką rozwoju.

Tło pogodowo-klimatycznc dla rejestrowanych procesów przyrodniczych stanowią dane z automatycznej stacji meteorologicznej. Zakres wykonywanych przez nią pomiarów obejmuje: temperaturę i

Nauk o Ziemi UMCS, zatrudnia 5 pracowników. Trzy osoby zajmują się zbieraniem danych (obserwacje, pobór prób i analizy) i wstępnym opracowaniem. Do tych celów przystosowano dwa pomieszczenia: pracownię i laboratorium chemiczne. Wyniki badań prezentowane są na konferencjach krajowych i międzynarodowych oraz przygotowywane do publikacji.

Poza tym Stacja stanowi bazę lokalową dla badań terenowych prowadzonych na Roztoczu przez pracowników UMCS. Należy tu wymienić badania: typologii i przekształceń gleb. migracji izotopów promieniotwórczych w glebach. migracji pierwiastków lekkich w powietrzu i wodach, erozji korytowej Wieprza, zespołów roślinnych, współczesnych przekształceń środowiska przyrodniczego oraz opadu pyłku roślin. W oparciu o stację prowadzone są m.in. badania terenowe do prac doktorskich.

Stacja jako baza dydaktyczna

Duże zróżnicowanie poszczególnych komponentów środowiska oraz czytelne związki między nimi skłaniają do wykorzystania Stacji w celach dydaktycznych. Wraz z zespołem metodyków biologii i geografii opracowano ścieżki dydaktyczne dla różnych szczebli kształcenia. Wdrożenie tego programu utrudnia skromna baza noclegowa Stacji. Poza mieszkaniem dla pracowników są tylko 4 stałe miejsca noclegowe oraz kilkanaście miejsc w ogólnej sali. Umożliwia to w okresie wiosenno-letnim prowadzenie ćwiczeń terenowych dla kilkunastoosobowych grup studentów geografii ze specjalizacji: geomorfologia.

2000, numer 4