skanuj0021(1)

przekształcać tylko pewne części liści, np. u robinii demie powstają z przylistków (rys. 4.111 B). Ciernie pędowe powstają w pachwinach liści z pąków bocznych (rys. 4.111 C) i są przekształconymi łodygami, na których niekiedy występują jeszcze liście.

Wąsy. Podobnie jak ciernie, wąsy mogą być pochodzenia pędowego lub liściowego. Są to organy czepne, nierozgałęzione lub rozgałęzione, denkie, wrażliwe na dotyk i pod wpływem bodźca mechanicznego owijające się dokoła podpory.

Wąsy pędowe są przekształconymi łodygami, na których mogą występować szczątkowe liśde oraz kwiaty. U męczennicy (Passiflora) wąsy są przekształconymi pędami bocznymi wyrastającymi z pachwin liśd, u winorośli zaś wąsy stanowią zakończenia osi rozgałęziającego się sympodialnie pędu (rys. 4.112 A, B). W wąsy liściowe mogą przekształcać się całe liśde lub tylko ich części. U pewnych

Rys. 4.112. Wąsy. A, B — pochodzenia pędowego u męczennicy (.Passiflora, A) i u winorośli (Vi-tis vmifera, B); C, D — pochodzenia liściowego u lędźwiana (Lathyrus, C) i u grochu (Pisum sati-vum, D)

gatunków lędźwiana {Lathyrus) blaszka liśdowa i ogonek w całości przekształcają się w wąs, a funkcje asymilacyjne pełnią silnie rozwinięte, duże przylistki (rys. 112 C). U większośd motylkowatych (np. u grochu) w wąsy przekształcają się tylko niektóre, szczytowe listki pierzastozłożonej blaszki liśdowej (rys. 4.112 D).

Liśde pułapkowe. Są to organy występujące u roślin mięsożernych (owadożer-nych), wyspecjalizowane do chwytania i trawienia drobnych zwierząt (głównie owadów). U rosiczki {Drosera rotundifolia) liście o okrągłych blaszkach tworzą przyziemną rozetkę (rys. 4.113 A). Blaszki liśdowe na górnej powierzchni pokryte są czerwonymi tzw. czułkami, składającymi się z trzonka i główki. W trzonku biegnie

Rys. 4.113. Liście pułapkowe. A — u rosiczki (Drosera rotund folia), B — u dzbanecznika (Nepenthes gracilis) wiązka przewodząca, a w główce dwie zewnętrzne warstwy komórek mają charakter gruczołowy i wydzielają poprzez okrywającą główkę porowatą kutykulę lepką, błyszczącą ciecz o zapachu podobnym do miodu, zawierającą także enzymy trawiące białko. Zwabione barwą oraz zapachem czułków owady siadają na blaszce liściowej i przyklejają "się do wydzieliny. Potrącane ciałem poruszającego się owada czułki zaginają się do środka i powodują całkowite uwięzienie zwierzęcia w kleistej wydzielinie, w której następuje strawienie jego części białkowych. Po wchłonięciu przez liść produktów trawienia czułki rozprostowują się, a chitynowy szkielet zostaje zdmuchnięty z powierzchni liścia przez wiatr lub spłukany przez deszcz.

U innych roślin mięsożernych liście pułapkowe mogą być wykształcone jako urny lub dzbanki, których wewnętrzna powierzchnia (będąca górną powierzchnią przekształconej blaszki liściowej) pokryta jest gruczołami wydzielającymi ciecz zawierającą enzymy trawienne. Najbardziej wyspecjalizowane liście tego typu występują u dzbanecznika (Nepenthes). Blaszka liściowa przekształcona jest tu w dzbanek-pułapkę, a nasada liścia łącząca się z dzbankiem za pomocą ogonka jest spłaszczona na podobieństwo blaszki i pełni funkcję asymilacyjne (rys. 4.113 B). Jaskrawopomarańczowa barwa dzbanków oraz wydzielany przez nie nektar zwabiają owady, które siadają na gładkiej, śliskiej krawędzi dzbanka i łatwo wpadają do środka, gdzie toną i ulegają strawieniu w cieczy, znajdującej się w dolnej części dzbanka.

221