skanuj0064 3

między samogłoskami i spółgłoskami), a w obrębie obu grup decyduje pokrewieństwo fonologiczne (gdy pokrewieństwo większe, częściej następują oscylacje). Można więc mówić o zasadzie minimalnych odkształceń. Substytucje odsłaniają wewnętrzną strukturę powiązań między poszczególnymi fonemami. Fonemy konsonantycznc mogą być substytuowane tylko przez niektóre spółgłoski, zasób substytutów nie jest równy inwentarzowi fonemów spółgłoskowych — można tu posłużyć się terminem pola substytucji². Podaję przykładowo pola oscylacji 3 fonemów: v, v' i r. Substytutami v są: z, f, z, b,p, b', m\ dla v' zaś: v/, b', />', w'; dla r wreszcie: I, </, n, s.

Fonem r ma więc własne substytuty, które różnią się wyraźnie od substytutów fonemów v i v'. Dla każdego fonemu można wyznaczyć zasadniczy, tj. najliczniej reprezentowany kierunek substytucji oraz kierunki drugorzędne. Tak np. dla fonemu v przekształcenia najczęściej były konstatowane na linii v—b, dla v' na.linii v'—v, zaś przy r na linii r—/.

Nie ulega żadnej wątpliwości, że zniekształcenia obserwowane w afazji r.ie są dowolne, ale wykazują ścisłą organizację systemową. Naszym zdaniem można mówić również o nowych elementach w systemie fonologicznym afatyka. powstają one nic przez wprowadzenie całkowicie nowych rozróżnień fonologicznych, lecz dzięki temu, że system ogólny uległ dezintegracji. Nie stwierdziliśmy przypadku przebudowy systemu fonologicznego w sposób indywidualny — wszelkie tego rodzaju próby miały charakter doraźny.

Przypisy

^,+ Pełny opis zakłóceń systemu fonologicznego obserwowanych u tych chorych znajduje się w pracy doktorskiej autora: Dezintegracja systemu językowego w afazji (na materiale języka polskiego) [87].

¹ Ze względu na brak miejsca nie podaję w dalszych rozważaniach dokumentacji materiałowej.

‘ Możliwość takiej interpretacji zasugerował mi prof. Ludwik Zabrocki.

Narastanie systemu fonologicznego w języku dziecka i jego rozpad w afazji

(Charak te rys tyka poro vvn a wcza)

| Folia Soeictalis, Scieutiaiuin I.uMiueiisis, soclio A—D, voJ. 9.10 1569/70))

W rozwoju języka dziecka obserwuje się szereg prawidłowości. Bez względu na strukturę używanego języka wszystkie dzieci uczą się go w ten sam sposób. Wiek, • w którym dzieci zdobywają język ojczysty, jest w przybliżeniu ten sam we wszystkich kulturach, chociaż w kulturach prymitywnych można zaobserwować pewne opóźnienie [por. 65J.

Tempo przyswajania języka ojczystego przez poszczególne dzieci jest różne. Uzależnia się je od dwu czynników, mianowicie od wyposażenia dziedzicznego oraz od środowiska oddziałującego na język dzieci [65). Zawsze jednak nauka języka jest ekstensywna w czasie, mimo żc dziecko posiada bardzo dobre warunki rozwoju języka, stały kontakt werbalny i niewerbalny, tj. konsytuacyjny i emocjonalny z rodzicami lub opiekunami. Dzieje się tak dlatego, że równocześnie z rozwojem języka kształtują się inne funkcje fizyczne i psychiczne, jak np. motoryka, sfera słuchowa, pamięć, myślenie itp.

W okresie przedjęzykowym wyodrębniamy zazwyczaj dwa rodzaje produkcji głosowych dziecka, krzyk i gaworzenie. Między gaworzeniem a pierwszymi dźwiękami językowymi brak ciągłości. Uderza dysproporcja między bogactwem dźwięków gaworzenia a ograniczonym inwentarzem pierwszych fonemów w mowie dziecka, uderza również długotrwały, skomplikowany proces przyswajania fonemów przez dziecko. Badacze języka dziecka zgłosili szereg hipotez, które miały wyjaśnić, gdzie leży podstawowa trudność przyswajania formy głosowej języka przez dziecko. Z powodu braku miejsca muszę pominąć hipotezy dawniejsze, a także niektóre z. nowszych wypowiedzi, obszerniej zaś przedstawię teorię R. Jakobsona, która znalazła wiele wartościowych potwierdzeń na odcinku embriologii języka¹.

Zdaniom .1 akobsona w okresie przechodzenia od gaworzenia do dźwięków językowych różnicy ilościowej towarzyszy równic wyrazista różnica

125