K �jna DIALEKTY POLSKIE78942

140

§ 32. Dysymilaeje w obrębie stpol. grup śf, źf

Tendencja do asymilacji spółgłosek w dawnych grupach śf, śf musiała, zaznaczyć się już wówczas, gdy spółotwarta miękka głoska f uległa uszezeli-nowieniu, czyli przeszła w frykatywne r (zob. s. 109), nie mówiąc już

0 okresie, kiedy f zatraciło charakter spółgłoski wibracyjnej (drżącej)

1 zidentyfikowało się z Z (ś), zob. s. 110. Stan najbliższy pierwotnemu: z zachowaniem miękkości ś. i i kontynuantem f, więc typ śśoda, śieBe, względnie z mniej lub więcej posuniętą asymilacją: sśoda, zZelie, albo ze ściągnięciem spółgłosek w tych grupach: Soda, Zebe. a wyjątkowo z od-podobniemem typu ySoda, gZelie lub z rozsunięciem jśoda, jZebe spotyka się (przynajmniej w niektórych wyrazach) na niewielkich obszarach zaznaczonych linią 20A lnb w pojedynczych wsiach.

Stosunkowo na jkonsekwentnicj i najszerzej sięgają kontynuanty grupy śf w wyrazach pochodzących od (za)źfeć, gdzie poprzez stadium asymilacji źf na źź doszło do wyodrębnienia się j przed i, które uległo stwardnieniu, upodobniło się do następnego ź i spłynęło się z nim (żf iZ ^ jzZ ^ jZZ ^

= j£). Tak utworzony, identyczny z ogólnopolskim, typ form zaiZul, uiZeó jest prawie powszechny poza obszarami 20B, 200 i 20D, a nawet na nich czasem występuje obocznie.

W przeważnej jednak części gwar polskich na ogół nie doszło z jakichś względów do asymilacji w obrębie grup śf, żf względnie do związanych z nią uproszczeń i rozsunięć, lecz dokonały się co najmniej trojakiego typu dysymilaeje, które miały na celu zapobiec całkowitemu zidentyfikowaniu się i spłynięciu się obu spółgłosek omawianych grup, a mianowicie :

Już w połowie i pod koniec .X V wieku (zob. Śm 145) na terenach formowania się dialektu małopolskiego i częściowo na terenach mazowieckich (więc w zasięgu 20B) dokonała się w grupach złożonych ze szczelinowych ś i oraz uszczelinowionego (= frykatywnego) f dysymilacja f na r. czyli przejście śf, źf śr, źr. Stan ten do dziś najkonsekwentniej utrzymuje się w^r gwarach na obszarze 20C, gdzie mamy nie tylko środa, średni, śrelte, źródło, lecz także uźrdl, uźreć. Niekonsekwentne występowanie tej wymiany na Mazowszu (śm 151) i w Sieradzkiem (Śm 125) pozostaje zapewne w związku z tym, że tereny te musiały mieć umiej intensywną dążność do asymilacji i uproszczenia grup spółgłoskowych, o czym świadczyłyby utrzymujące się do dziś znaczne obszary z częściowo tylko zasymilowanymi grupami 8$, śś, jś, ś ... (zob. 20A).

Wielkopolska najdłużej utrzymała grupy śf, źf {środa, źfódlo), jZ (uj-Zai iijzZ&l uźfdł) i w XVI w. narzuciła ten typ kontynuantów językowi ogólnopolskiemu, gdzie utrzymały się one do NIN wieku (zob, Śm 156).