K �jna DIALEKTY POLSKIE78941

130

§ 31. Dysymilatywne zastąpienie v, z przez ve, ze

Pełna realizacja opisywanej w poprzednich ustępach wielkopolsko-śląsko-małopolskiej tendencji do upodabniania i upraszczania grup spółgłoskowych mogła się stać zjawiskiem ujemnym dla procesów porozumiewania się, jeśliby wywołane nią rezultaty przyczynić się miały do zatarcia wyrazistości semantycznej poszczególnych składników wypowiedzenia. W wielu przeto wypadkach, aby zapobiec wywołanemu redukcją spółgłoski zanikowi morfemu, doszło do odpodobnienia (dysymilaeji) jednej ze spółgłosek grupy narażonej na uproszczenie (np. letki, metki, dłuk&y, drokśy, aby przez spłynięcie się kk, nie doszło do ustalenia się leki, męki, dluśy, droiy). Innym przejawem zapobiegania szkodliwej dla wyrazistości semantycznej redukcji morfemu jest oddzielenie przyimków/ /przedrostków: v,v- od rozpoczynających następny wyraz czy morf en i wargowych spółgłosek v v f f, a z, z- od rozpoczynających następny wyraz/morfem z ź i s ś ś przez wstawienie wtórnego i nie uzasadnionego etymologicznie e. Miało ono na celu zapobiec spłynięciu się tych morfe-mów z rozpoczynającą następny wyraz spółgłoską, co byłoby równoznaczne z ich niewystępowaniem — zniknięciem.

Pojawieniu się e w typach te roje, ze solę na miejscu słabego jeru (tej wodę, «?> solę) sprzyjały niewątpliwie wyrównania analogiczne do typów te vśi, ze snu, gdzie e było wynikiem naturalnego rozwoju jeru mocnego (wp irpsi, sp shno), ale decydującym czynnikiem, który spowodował na obszarach wielkopolskiego, śląskiego i w dużej części małopolskiego dialektu (po Bytów, Ostródę, Płock, Końskie, Sandomierz, Nisko, Jarosław) typów ze żemi(e) zob. IDA, vc roje LOB była niewątpliwie samo-regulacyjna dążność do tego, aby na skutek działania silnej tu tendencji do spływania się grup spółgłoskowych nie doszło do zidentyfikowania wyrażeń przyimkowych i tworów przedrostkowych typu woje, ffuSe, vvrńe, vvilje, ffigu.Se; ssolę, ssolćem, zzamkem. żżimna, ssunęć, śśińal z bez-przyimkowymi lub bezsufiksalnymi formami roje, /nie, vińe, vilje, f lgnie, solę, sokem, zarnkem, zimna, sunęe, śińal itd.

Na. Mazowszu i przyległych częściach obszarów małopolskich zasada utrzymywania na granicy morfemów podwojonych spółgłosek ( woje : roje, ssolę : solę, sset: set) czy raczej spółgłosek o przedłużonym okresie trwania artykulacji (roje : to je, Solę : solę) nie była zagrożona. Nie było tu więc konieczności ratowania przed spłynięciem się z początkową spółgłoską i zanikiem przyimków/przedrostków «(-), z(-). Częściowe zastępowanie t, z przez te, ze w wymienionych pozycjach spotykamy na dość szerokim pasie gwar po Wąbrzeźno, Toruń, Mogilno, Koło, Łask, Radomsko, Miechów.