K �jna DIALEKTY POLSKIE78929

127

nemów [ć] [3], które uprzednio znikły z systemu gwar kaszubskich, zastąpione przez [c] [3], zob. s. 107. Dzisiejszy typ kaszubskich odpowiedników dawnych głosek k g / chyba niedwuznacznie wskazuje na to, że warianty dawnych fonemów [k] [g] [•/] realizowane w pozycji przed i (^y), e f») za pośrednictwem Kg/, dziś zdecydowanie zbliżyły się do wariantów, przy pomocy których realizuje się fonemy [ć] [3] [S], to znaczy do spółgłosek v 5 S, których miękkość dochowuje się w niektórych gwarach do dziś, zob. Lor 511: tas, Sefe, żaba itd. Mamy więc tu do czynienia ze zbliżeniem artykulaeyjnym wariantów kombinatorycznycli [k] [g] [-/] do wariantów fakultatywnych [ć] [3] [S], czyli pomieszanie k g / $ ć j ś. a nie z wytworzeniem się nowych, nie istniejących w systemie gwar kaszubskich „fonemów [ć] [3]”. Drogą więc fonetycznego zbliżenia artykulacji i pomieszania wariantów dochodzi w gwarach kaszubskich do zastąpienia fonemów [k] [g] [yj przez fonemy [e] [3] [ś]. Inaczej sprawa przedstawia się w przyległych gwarach koło Tucholi i na Krajnie, gdzie ta sama tendencja rozwojowa doprowadziła do zidentyfikowania wariantów k <j z wariantami istniejących tu fonemów [ć] [3]: dlujim jipóim óiiaóem (Kit IV 81). o jer, ćitunka (Drawsko) MAGP 597.

Wzmocnienie, utrzymanie, a nawet sfonologizowanie miękkości tylnojęzykowych spółgłosek dokonało się w tych gwarach (zob. 13D), które XY-wieozną nosówkę krótką ą wymieniły poprzez ą w e i tę jej postać zdenazalizowały lub rozłożyły na eX. Powstały w nich bowiem na skutek tego grupy ke, ge kę, gę) z twardymi spółgłoskami, np. aec. sg. Polskę, ■na drogę, tlulcu, mogę, które znalazły się w opozycji do miękkich ke ge z As, gb oraz w formach przymiotnikowych take, drogę, polske.

Wytworzenie się dzięki denazalizacj i kę, gę przeciwstawień typu polske (nom. sg. n): Polske (aec. sg.), drogę : na drogę, sypTce 'nom. sg. n. od sypki’: sypke 'szybkę’ itp. zadecydowało o wytworzeniu się w zasięgu 13D, czyli w gwarach wielkopolskich i małopolskich — a na ich podstawie i w języku ogólnopolskim — jak też w innych gwarach, które miały ke, ge oraz fi ^ ę ^ ą, fonemów miękkich [k'] [g'], któro pozostają w takiej samej opozycji do [k] [g], jak szereg innych par fonemów objętych korelacją miękkości/twardości. W wyniku tych procesów' gfonologizowana miękkość zwartych tylnojęzykowych staje się stałą, nieodzowną i ściśle przestrzeganą cechą przy realizacji fonemów' [k’] [g'J. Ha terenach Wielkopolski, Małopolski oraz północnego Śląska (czyli w zasięgu 35A) omówione procesy ustalania się [k'J [g'] poparte zostały faktem występowania tylnojęzykowych miękkich przed 'ol 'et w^r typie kokouka, koubasa (zob. s. 178).

W wymienionych gwarach doszło do wzbogacenia zasobu fonemów spółgłoskowych o dwa nowe fonemy: [k'] [g'j, a korelacja miękkośei/twar-dości powiększyła się o pary [k'] : [k] = [g’j : [g], co można przedstawić schematem: