K �jna DIALEKTY POLSKIE736

znacznymi odległościami izolacja poszczególnych ugrupowań ludności oraz przebywanie ich w odmiennych warunkach fizjograficznych (np. inne powiązania dróg wodnych w dwu różnych zlewiskach rzecznych itd.) powodowały, że niektóre innowacje powstające w języku jednego z tych ugrupowań nie mogły bez przeszkód upowszechniać się w języku pozostałych ugrupowań plemiennych, skutkiem czego stawały się te innowacje prasłowiańskimi właściwościami dialektalnymi. W tych warunkach wytworzyły się następujące innowacje dialektalne:

1. Zachodnioprasłowiańskie ustalenie się przed powodującymi proces

zwany drugą palatalizacją samogłoskami przednimi pochodzenia dyfton-gicznego: £> *_a oi a i) dziąsłowego S’ na miejscu szczelinowej tylnojęzykowej x przy równoczesnej wymianie w tejże pozycji pozostałych tylnojęzykowych Ic g -f e., i₂ w zmiękczone zębowe & 5', np. 8'£dt> *= y£-(Ib ^ *yO%jd-o-s, §'£rt> ^ %f>'b ^ *ypijr-o-s (por. gr. yoZgoę), dat. sg. nm-$’$ ^ muź$ moyt%-ai *irtoy.s-, loe. sg. dnś'ć ^ dtty£ ^ doujy-oi ^ *doys-, nom. pi. du8'i ^= d'U%i ^douj^-oi, loe.pl. o duPCyb —

d°ulx-°j!x^h — *dous-oisu, — ale c'£li> ^ Udo ^ *koifl-o-s (por. lit. hdilatf goe. haiki), e'łma Allena ^L*kVoijna (poi^-, lit. kaind, gr. nom)), 5'£lo ‘bardzo’ «?= yćlo ^ *gofl- (por. lit. gailus, goc. gailjan ‘ożywiać’), dat. sg. ręc'£ ^ rękę ronjka-i, 1103'$ nogę *nojg-ai, loe. sg. o wVe'i'^= wl'k£ uiljk-oi ^ *ylk"oi, V0o ij'ć ^ ige ^ ibg-oj, w' ihg- *ivgoi (por. gr. ot not). loe. pl. icVc'£yb ^ icl'k£-/b ^uillk-oil-sfi ^*iilkt!o[-su (por. A»5-y.otę ^ ?.vxot<n, lit. rtlkuo-se), itfłyb igeyb ^ *iugoisu itd., co znalazło odzwierciedlenie w późniejszych zróżnicowaniach polskich lub staropolskich: szady. szedziicy, szary, musze, na sosze, w straszę, o grzesze, o dusze, ci duszy, mniszy, w grzcszech, ale cały, cena, w ręce, na nodze, dwie nodze, ■wilcy. w przybytcech itd., por. też czes. śedy, śediry, sery. inuoie, Ce.ii, hośi, ale celty, cena, ruce, noże.... hiż. sędziwy, sery. mnie. ale cyły itd.

W dialekcie natomiast wschodnioprasłowiańskim paralclnie do ustalenia się o* z' (fĆ5‘) ^lćg -f ć₂ i„ por. ros. c'elyj, c'ena, ukr. c'iłyj, c'ina, w ruc'i, na noz’i, scs. dlb, dna, ro ryd, na no$i, także powstało zębowe zmiękczone s’ na miejscu % + £, i₃, por. scs. sćdb, s£r~o, mus£, vb (lusS ‘w duchu’, dusi ‘duchy’, duseyb, ros. s'edoj, s'eryj, ukr. s'iryj, mus'i. na wils'i, na stris'i.

2. Z a chód ni oprą słowiańskie ustalenie się ś'ć', z 3 na miejscu sk, zg przed ć₂ i₂, których odbiciem były dawniejsze, nie usunięte jeszcze przez wyrównania postaci wyrazów w Polszczę, w wojszcze, czes. ćeif i, vojSt'£, mieid!£ eeśćt, vojSce, mielce. W dialekcie wschodnioprasłowiańskim, jeśli pominąć liczne wyrównania morfologiczne, powinny odpowiadać tym grupom spółgłoskowym typy dr,se'S, dręz3'Ł

3. Zaekodnioprasłowiańskie ustalenie się w wyniku procesu zwanego trzecią (postępową) palatalizacją na miejscu tylnojęzykowych, jeśli