K �jna DIALEKTY POLSKIE78958

156

częstego od końca XVI wieku w staropolszczyźnie {miely. sioła, usielstioo, odmienieli), ale niepowszetimego i potem wyrugowanego. Obok spotykanych na całym chyba obszarze Polski wypadków zachowania i przed ł, l, spotykamy co najmniej oboeznie przykłady z rozszerzeniem go w ?/. y, u, e: śrta, śelny, śyla, śylny, i to nie zawsze zgodnie z rezultatami rozwoju e pochylonego. łfajdalej posunięte i najczęściej występujące rozszerzenie ił, ił w eł: śeła, śelny, pola spotykamy nie tylko tam. gdzie ^ 'e (Kieleckie. Opoczyiiskie, Łowickie), ale też szerzej (po Płock, Środę, Kalisz, Łask, Będzin, Częstochowę). Podobnie chyba w pozycji tautosylabicznej. np. łieu Bej 1+2. z tym że na pn. zachód typ Big ulega wyrazistemu cofnięciu przechodząc w Hun podobnie jak to było z buy. Ustalone przed tylnym y. względnie ? postać tematu liny, puu, śun 'gen. pl. sił’ mogła się rozszerzyć nu formy z ił, w którym i i y {ł) należały do dwu odrębnych sylab: śu-ya. pu-na.

§ 13. Rozwój i zasięgi kontynuantów psł. *u

Zmiana trzyklasowego systemu samogłoskowego na dwuklasowy po neutralizacji opozycji [y] : [i], czyli zastąpienie [y] przeZ [ij spowodowała, że w trzecim z wąskootwartych — tylnym zaokrąglonym fonemie [u] jedna z dwu właściwości decydujących o barwie dźwięku przesunęła się do cech redundantnych. Jak można sądzić z późniejszego rozwoju samogłosek. na Mazowszu i być może na Śląsku zdefonologizował się udział warg przy zachowaniu korelacji przedniego/tylnego położenia języka jako podstawowej cechy fonologicznej, w dialektach natomiast południowo-zachodnich przestało odgrywać rolę przednie/tylne położenie języka, a podstawą formowania klas fonemów stało się spłaszezenie/zaokrąglenie warg.

W dialekcie kaszubskim (27A) dawne zróżnicowanie iloczasowe [u] zostało zastąpione zróżnicowaniem w układzie narządów mowy przez rozszerzenie krótkiego u w e („szwa" kaszubskie) po przedniojęzykowyeh. np. 8S%i 'suchy’, 8 fikać, Upić, Zć-jc, Wt%, cez^li, trec 'truć’, Mc, dr$$i. Po wargowych, tylnojęzykowych i kaszubskich palatalnych pozostało tu •«: puscec, bule, 7nnya. kupie, gubić, pidi, inńc 'juniec’. Długie u rozwinęło się tu w u, np. lud : Uda, dług : dlegu, tłuk : tUMa.

Wymiana ii w kaszubskie „szwa’’ dokonała się przed pierwszą połową XVIII wieku (ledze, grapą w Perykopach smołdzińskich) i szerzyła się na południe, nie obejmując jednak Zaborszczyzny (zob. Pop m. XVLISIK).

Xa pozostałych obszarach, a stąd i w języku ogólnopolskim, zarówno na miejscu dłużej jak i krócej realizowanego [u] ustaliła się po defono-logizacji iloczasu jedna, artykulacyjnie nie zróżnicowana i obojętna już na iloczas samogłoska u. Realizowany przez nią fonem wąskootwarty