K �jna DIALEKTY POLSKIEz86

205

w wieku XVI. nawet w drugiej jego połowie mamy na Mazowszu w stosunku do innych dzielnie jeszcze dużo form z oi” (Kar 101). Słuszność tego wniosku potwierdza także fakt, że cała północ (po linie -16D) utrzymuje do dziś ot w wyrazie otlulc. Być może wyraz ten sięgał nawet po linię Łęczyca Luków, ale ze znacznych obszarów Mazowsza został wyparty przez ugur, zob. MAGP 521.

§ 72. Usuwanie ruchomego e w bezkońeówkowych formach rzeczowników z przyrostkami -ek, -cc itp.

Zanik jerów słabych w sylabach końcowych i związane z tym zwoka-lizowanie jerów mocnych w zgłoskach je poprzedzających (kwejtbjkn — kwćjti/ka, koftię/cę ~ ko/ngjca) spowodował znaczne zróżnicowanie tematu rzeczowników z przyrostkami -&A-, -ule-, -be-, -bs-, -ot- (kwiatek-, kmatk-a, koniec-, leońc-a itp.). Dążność do uproszczenia tak skomplikowanej budowy tematu przez wyrównanie analogiczne do tych przypadków, w których nigdy nie było e ruchomego, zaznaczyła się w niektórych dialektach wyraziście i do dziś pozostawiła trwałe ślady.

W językach łużyckich rzeczowniki z dawnymi przyrostkami -bk-, -blc-, -bc-, -bs-, -ot- usunęły ruchome c przez analogię do form, które kończyły się na pebią samogłoskę i na skutek tego miały słaby, nie wokalizujący się jor w sufiksie, np. zbytk 'zbytek’, ptaśk, kóńc Jconc, limes teows ( *ovb8b), łohć lokś (— *olkntb) (8el 230). Taki sam stan ustalił się w dialekcie kaszubskim, gdzie panują typy: sk-'ovróvk, ró-wk, domie, taili, smątlc. p-^lońeśolk, skgpc, stare, kroóinc (*korvbnbCb), sostrińe, krafc, yófs 'owies⁵, ijost 'oset⁵. ■uocl 'ocet⁵, gUpc, zgnile, łokc, por. Lor 660, 697, (47A).

Jłesztki tego procesu usuwania ruchomego c w bezkońeówkowych formach rzeczowników utrzymują się w pasie gwar północnych (17B) — na Kra jnie, w Chełmińskiem i mi Mazurach, np. BuSk, StiypęrunSk, Uoę£ó(u)k, podóeHórk, pańiófk 'ziemniaków⁵, od śfgtk do gól, krafc, bank 'belk(a)⁵, idi.k, udfk, klusk, putiejduk, a zwłaszcza w dopełniaczu pluralnych nazw miejscowych: do Sfepank, do Mńilcoudjk, do Snopk, Kark. MmruńUk, Tnndfk, Źd&sk, Dditlc, Burdnlc itd., por. Kit TY 32, Kit III 213, 211, 263. W przeszłości proces usuwania e ruchomego w omawianej pozycji sięgał niewątpliwie jeszcze dalej na południe, być może po schematyczną linię 170. Świadczą o tym formy wyrazów pospolitych, zapisane w kujawskich księgach sądowych: przydatk 'przydatek* 1123; w zabytkach mazowieckich: kaczk 1113, końo 1121; w Historii Aleksandra: koik ani polawk nie masz, wielkość muszk, wicie żonie, z rożdżk, skorlc pięćset 1510; w Myśliwcu T. Bielawskiego: nóżk, ptaszk, wątróbk 1595 (por. Tasz II 228) oraz w pół-nocnowielkopol.sk ich księgach ławniczych Wągrów ca (pięć koszulk 1572), Kcyni (bez przegróżk 1571), Barcina (od tarcia desk 1699), Chodzieży