K �jna DIALEKTY POLSKIE78926

124

Pieczyska (kalis.), Bukowiec Górny (leszcz.), a nawet dalej na północ sięgające gwary w zachodniej Wielkopolsce, gdzie notowano syiń, Tcuzyiń obok syina, kuzyjna (Tom 22).

§ 21. Powstawanie miękkich fonemów tylnojęzykowych

Wymawiane z maksymalnym cofnięciem tyłu języka spółgłoski kg/ ulegały w pozycji y>rzed j oraz przed samogłoskami przednimi (czasem nawet po samogłoskach o większym wysunięciu ku przodowi języka) znacznym i tak wyrazistym zmianom, że traciły swój tylnojęzykowy charakter i stawały się nawet spółgłoskami o nietylnojęzykowym miejscu artykulacji, a częściowo także innym stopniu otwarcia. Te wywoływane sąsiedztwem samogłosek przednich, zwane palatalizaejami I, II i III, zmiany spółgłosek tylnojęzykowych dokonywały się kilkakrotnie w epoce prasłowiańskiej i doprowadziły do ustalenia na miejscu zmiękczonych k {j ■/ afrykat i szczelinowych c' £' $' c‘ 5', a w części dialektów psł. także $' (zob. s. 39, 46).

Po zakończeniu się kolejnych etapów procesu zastępowania zmiękczonych tylnojęzykowych przednio-średnio-językowymi afrykatami czy szczelinowymi twarde k g / utrzymały się tylko w pozycji przed samogłoskami tylnymi. Nie mające miękkich odpowiedników prasłowiańskie fonemy [k] [g] [y] nie były więc objęte korelacją miękkości — ich twarda czy miękka realizacja nie spełniała fonologicznej funkcji różnicowania wyrazów czy ich form.

W następstwie tego, że trzecia klasa samogłoskowych fonemów przednich zaokrąglonych [y] [i], przeciwstawiająca się dawniej zarówno klasie fonemów przednich spłaszczonych, np. [i], jak i klasie tylnych zaokrąglonych, np. [u] (por. DejO 186), przestała istnieć w jednych dialektach polskich dzięki zatarciu opozycji udziału warg, w innych na skutek de-fonologizacji wysunięcia/cofnięcia języka i fonemy [y] [a] przeszły do klasy fonemów przednich, obojętne w zakresie twardości/miękkości fonemy [k] [g] znalazły się przed mającymi już charakter głosek przednich: samogłoskami y, o. np. w typach: gen. sg. ręhj, nogy\ taky drogy (^*-y-jb), takym, dróg gin (-y-jbmi»); instr. sg. rokhmb, hogbinb; kolb, gbzb. Brocz tego nie objęte korelacją miękkości/twardośći fonemy [k] [g] wystąpiły przed samogłoską przednią e w grapie eł (=s= Z): kelp, (z)gclk, oraz przed e pochodzącym ze ściągnięcia: tak-c, drog-e (^*-o-je). taJc-ego, drog-ego (*-a-jego), tak-emu, drog-emu (-u-jemu) względnie przeniesionym z odmiany miękko-tematowej: tek-ej, drog-ej {-e-ji), tale-em, drog-em (*-&-jemb), którego wystąpienie od czasu przegłosu *eT w 'o nie musiało się łączyć z miękkością przedniej spółgłoski.

W tych pozycjach fonemy [k] [g] mogły być realizowane za pośred-