K �jna DIALEKTY POLSKIE78961

159

znacznie wcześniej od zmian wywołanych zróżnicowaniami iloczasowymi, ho tuż po zaniku trzeciej klasy fonemów przez defonologizaeję udziału warg. Stać się to mogło na płaszczyźnie fonetycznej, a nie fonologicznej. Można by, wysuwając tę hipotezę, poprzeć ją przykładem z czeszczyzny i języka słowackiego, gdzie długie « wymawiane jest jak a (głoska zbliżona do o), natomiast krótkie a wymawia się jako bardziej przednie, do e zbliżona samogłoska u (Ha 90, HaZ 8).

Można przypuszczać, że na terenie Mazowsza w okresie zróżnicowań iloczasowych (przed XYI wiekiem) nie było już a. lecz a. które w sprzyjających warunkach — po miękkich spółgłoskach względnie w sąsiedztwie sonorantów — mogło się zbliżyć wydatnie do e i zidentyfikować się z nim. Takie, związane z przednim położeniem języka — nieco przednie, może i nieco podniesione A, « na miejscu pierwotnego d utrzymuje się do dziś w najbardziej peryferycznyck gwarach mazowieckich na Mazurach poczynając od Hozembarku (Lubuszcwa) mrąg., Tyłkowa, Klonu (szczye.) i Pareiaków (przasn.) — łdk, Mńa, teg rola, kopić KitT 281 po Kolno i co najmniej wschodnie granice powiatu oleckiego i ełckiego (Kit III 260 i m. 3): 1rdvA, capkd, nur/a, kdńłń lub daleka droga, kapusta, traua, capKa na Mazurach wschodnich i środkowych.

Przedni charakter tej głoski był tak zdecydowany, że przesunęła ona ku przodowi i zmiękczyła przez to poprzedzające tylnojęzykowe lc g y: d&leka droga, suyA stśeyd, pło%A, zob. s. 126 13E. W wypadkach, kiedy to 'd traci swój charakter samogłoski zwężonej przedniej i przechodzi w a nie różniące się od kontynuantu « (zob. s. 169), miękkość poprzedzającej tylnojęzykowej spółgłoski staje się cechą fonologiezną ze względu na wytworzenie się opozycji daleka : droga, droga : matka, suya : sUeya, ploya ‘niestała’: ploya 'część warsztatu tkackiego’.

W przeszłości wymowa & na miejscu dawniejszego d miała znacznie szersze zasięgi, chyba była ogólnomazowieeką, o czym świadczy fakt bardzo częstego w najstarszych zapisach mazowieckich zastępowania, 'a przez 'e w formach wyrazów pospolitych, np. nye sbyl Mycolaynwa kmyeczc 1163, oktore othbieze slodzee 1435, esze ąuonyc nyercratl 1435, nyezaczanl Andrzeiowa konye 1435, nyepobral s pole 1435, boycszlyri 1510, sóhurze ‘susza’ itd., częściej w nazwiskach i imionach: Grabye 1435, Nyemyerze 1435, Boguslaus deBoncze 1420. nye poicsczangnal Andrzeye 1462, sbyl Mico-lae 1436, zalouala na Bronisohe 1436, nyegonyl Tomasche 1437, wsselco 1510.

Bardzo często spotykane w zapisach mazowieckich tego typu pomyłki są odzwierciedleniem niewątpliwie silnego oddziaływania na nawyki ortograficzne żywej tu wymowy samogłoski a, która po artykułowanych z podniesieniem środka języka spółgłoskach miękkich uległa jeszcze większemu przesunięciu ku przodowi i podniesieniu, tak że zidentyfikowała się z samogłoską 'e. Właściwość tę uważano już w średniowieczu za gwa-