K �jna DIALEKTY POLSKIE78987

185

Usunięcie oboczności ’oT :'e (-■= *e) przez upowszechnienie 'e koncentruje się głównie na terenac-h formowania się dialektów małopolskiego i wielkopolskiego (por. 37A, 37B) co daje się wytłumaczyć faktem zbliżenia w tych gwarach artykulacji o do e (zol), s. 181). Stale żywotne tendencje do wyrównań analogicznych znalazły tu sprzyjające warunki na skutek tego, że bardziej przednia i mniej zaokrąglona artykulacja 'o w mótła, ńóse czyniła te formy zbyt podobnymi do altemująeyck form metle, ńe-śes, aby ta niedostatecznie wyrazista różnica mogła się oprzeć tendencji zidentyfikowania form z nie przegłoszonymi postaciami tematu.

W poszczególnych wyrazach może ten typ wyrównań sięgać szerzej niż wymowa (5, wywołana, jak sądzę, wyodrębnieniem się uwargowienia o (zob. § 58), bo spotykamy je przeciętnie po schematyczną linię 37C, co nie musi dziwić, jeśli zważymy, że procesy wyrównań nie zawsze muszą się wiązać z warunkami fonetycznymi. Mimo to uważam, że zastępowanie 'o (^ *eT) przez ’e dokonywało się łatwiej i w szerszym zakresie na terenie pd.-zaeh. Polski na skutek panującej tu zbliżonej do e realizacji fonemu [o], W tym samym stopniu i na podobnych zasadach dokonywało się na Mazowszu zastępowanie 'd {^1 *(T) w typie zametać, vctralc, wspomagane tam przedmą artykulacją «, zob. s. 166.

§ 60. Zwężenie oX (= o przed spółgłoską nosową)

Na zmianę artykulacji jasnego o, podobnie jak innych samogłosek, zob. s. 157, 169,174,177 wpłynęło wznacznym stopniu następstwo spółgłosek nosowych, do których artykulacji przygotowawcza, wstępna czynność opuszczania podniebienia miękkiego musiała się rozpoczynać już pod koniec trwania czynności artykulacyjnycli o, co pomniejszało szerokość otwarcia jamy ustnej podobnie jak przy realizacji [<?], zob. s. 186. W wyniku spowodowanych tym przekształceń rezonatora ustnego samogłoska o przed spółgłoskami nosowymi: a) ulega nieznacznemu zwężeniu i cofnięciu do óX, uX na tych mniej więcej obszarach, gdzie utrzymuje się do dziś pochylone ó (zob. 38A); b) staje się głoską maksymalnie zwężoną i cofniętą (oX ^ uN); c) ulega zwężeniu i dyftongizacj i ua obszarach na ogół pokrywających się z podobnymi typami rozwoju pochylonego ó (zob. 38A, 38B, 380).

Nie wszędzie jednak rozwój oX można identyfikować z ewolucją ó. W licznych bowiem gwarach kresowych na wschodzie i pn. zachodzie oraz na małopolskich terenach po linię Sandomierz — Iłża — Opoczno — Miechów — Nowy Targ, zob. Dej wg indeksu oraz MAGP 285, spotykamy co najmniej często nie ulegające opisanym zmianom oX. W północnej Małopolsce ten stan może być rezultatem tendencji do rozszerzenia zwężonych poprzednio kontynuamów oX podobnie jak innych samogłosek,