K �jna DIALEKTY POLSKIE78980

178

otwartymi nosowymi, jest następstwem tego, że już pod koniec trwania artykulacji e zaczyna się przygotowujące do artykulacji następnej głoski wstępne opuszczanie podniebienia miękkiego celem włączenia do artykulacji rezonatora nosowego. Wskutek tego odległość między położeniem języka, potrzebnym do wymówienia e, a górną częścią jamy ustnej zmniejsza się i rezonator ustny staje się podobny do tego, jaki był przy artykułowaniu e, w czasie którego napięcie mięśni języka rezonator ten zwężało.

Mimo to, że w wielu wypadkach kontynnanty eX są takie same jak kontynuanty e. nie można powiedzieć, że zgodność ta jest zawsze wynikiem przejścia eJV w eN i dalszego takiego rozwoju pochylonego ć, jak w innych pozycjach, choćby dlatego, że na obszarach 39B i częściowo 39C rX uległo nie spotykanemu w rozwoju t rozszerzeniu do &N lub nawet aK: f tńn ?><h) śek&m psanicą s paropMm, a więc ulega rozwojowi para-lelnemn do ewolucji nosówki krótkiej oraz &N. Paralolizm ten zaznacza się zwłaszcza w tych gwarach podgórskiej Małopolski, które nosówkę przednią wymieniły' w ę (ręka, ggśi, ćęsłii, zęby) i równocześnie eS ęN (z bratęm, beromy, tsęti 'sen’ i 'syn’, Nit IY 39).

§ 56. Cofnięcie i obniżenie artykulacji e do o, u przed tautosylubieżnym    (el^ol)

Na terenach wielkopolsko-małopolskich o zróżnicowaniu fonemów w zakresie barwy dźwięku decyduje przede wszystkim udział warg, co znalazło wyraz w szeregu wypadków wyodrębniania wydatnego ieh udziału w osobną głoskę. W tym więc- zasięgu główną poza stopniem otwarcia cechą samogłoski e było spłaszczenie warg, a nie wysunięcie języka ku przodowi. Przy takim redimdantnym charakterze położenia języka mogło e ulec cofnięciu przed tautosylabicznym tylnym u I. przechodząc w ón, on lub obniżone nieco du: pdijnyl, p&une pudaukWo, pudonlco, tyx óidou 'gen. pl.’, mon 'mt4T, Ićoubasa, kukonka. Proces ten objął obszary* 35A, czyli Wielkopolskę i Śląsk po Racibórz, Gliwice, Lubliniec, Wieluń, Sieradz. Kolo, Inowrocław (Sob 10), Wągrówiec i Chodzież (MAGP 285), po Złotów, Wyrzysk i Sępolno (Zag 12 i m. 1), a na terenie formowania się dialektu małopolskiego gwary w okolicy Sącza, Gorlic, Tarnowa i Limanowej (MAGP 285) oraz kilka punktów na Kieleeczyźnie (zob. Dej 81, 82).

Przejście 'el ^ 'oł po tylnojęzykowych k y, czyli ustalenie się typu kukoiika. kankana, zgouk oczywiście pogłębiło procesy ustalania się fonemów [k'J [g'] (zob. s. 127) i powiększyło ich frekwentację. co najmniej od początku XVIII wieku, kiedy to zapisy typu Parno, Mackę jagio, kociołek, kocial, Paical, kiałbasy i tyj. pojawiają się w księgach ławniczych Wielkopolski (zoli. SobZ 157). Ta tendencja do wymiany el -±ol na pewno