K �jna DIALEKTY POLSKIE78916

114

wtórnego j pomiędzy samogłoską a następną spółgłoską miękką, por. dłuż. dajś, sajżiś, sajzai, cliójśiś, pejniea, slujńce, dlujki, łajki, Jcajki, zejmja, syjp, wojca 'owca’, 1rej 'krew⁵, dojny 'do wsi⁵, domoj ^.dornow, dołoj ^do-Utb', leni, beiU, sejfi, lcamejn, deire 'dobrze’, ncjle, teibi, łajki, karki, kójn, koii (StS 30). Z tych względów na mapie 7 zakreskowaliśmy obszary łużyckie tak samo jak gwar;* zaehodniopolskie i charakterystyczne dla Krajny (Zag 42) oraz Wijewa i Brenna w pow. wschowskim występowanie i przed V <j, a także dzięki wyrównaniom analogicznym przed Jci łajkę, jajke, vaika 'gąsionnioa’, smajka 'smak’, grejk, grejki 'konie’, stojgi (Tom 29) określiliśmy linią lii, zaznaczając w ten sposób niewątpliwie stare powiązania polsko-łużyckie.

§ 15. Eozwój psi. *1 w l potem w

Powstanie miękkiej spółgłoski l było wynikiem upodobmenia i spłynięcia się psł. sekwencji *1 +j oraz lechickiego, dokonanego przed przegłosem *e, ę, cT, zmiękczenia spółgłosek przez samogłoski przednie (zob. s. 75-78). Sfonologizo wanie się zaś cechy miękkości dokonało się po przegłosie i pogłębiło się po zaniku jerów słabych oraz -i, gdy powstały przeciwstawne pary wyrazów typu: Tas?,ka    ^ Ushka): lasbka 'łaska’;

Taso *U8b): lasb 'lasy’; wal wali): wal Svał’; lazł (*Uzlt>): laz 'łaz*; Totb Teto *lctb) itp., różniące się niezależną od następstwa przedniej samogłoski miękkością l. W ten sposób wytworzone pary fonemów były powiązane prywatywną opozycją miękkośei/twardości, proporcjonalną do innycli par tworzących korelację miękkości [f] : [1] = [d] : [d] = [f]: : [r] = [ń] : [n] = [m]: [m] itd.

Jak wszystkie palatalne różniło się l od l znacznie większym podniesieniem środka języka ku podniebieniu twardemu, z czym wiązała się nie tylko modyfikacja rezonatora ustnego, lecz większy kontakt języka z zębami i dziąsłami oraz węższe szczeliny boczne. Podejmowane natomiast celem utrzymania różnicy między l i l silniejsze obniżenie języka przy realizowaniu [1] spowodowało znaczne powiększenie szczelin bocznych, utworzenie <ię w tyle jamy ustnej rezonatora podobnego jak przy artykulacji u, a przede wszystkim przesunięcie kontaktu języka z dziąseł na zęby. Proces przejścia l w ł dokonał się prawic na całym polskim terytorium z wyjątkiem gwar słowińskich i zwłaszcza belaekich (Lor 528), gdzie zachował się typ miodki, bel, bila, mloe, polni, dlu$i (8A), Kit IV 81, oraz gwar wielkopolskich nad Koteeią i górną Brdą po okolice Tucholi (Mokre — Pruszcz — Wielowiec, Kit III 129), Sępolna i Piły (Zag m. 4), na południu sięgających po Wieleń (Gielcz, Hamrzysko), Wągrowiec (Potulice, Gry-lewo), Szubin (Łankowice, Łabiszyn), zob. Tom 28, z zachowaniem typu