K �jna DIALEKTY POLSKIEz85

204

fonicznym łączyły się z następnym wyrazem nic na zasadzie fonetyki między wyrazowej (zob. s. OS), lecz zgodnie z zasadami fonetyki śródwy-razowej. której istotą jest to, że samogłoska i spółgłoska spólotwarta nie wpływają na zmiano dźwięczności poprzedzającej je spółgłoski. Spółgłoska, wice koiieząca po zaniku joru ot. ot- ulegała udźwięeznieniu jedynie wówczas, jeśli następny wyraz/morfem rozpoczynał się od dźwięcznej zwartej czy szczelinowej. Proces ndźwięczniania w tej pozycji ot rozpoczął się zapewne nietlługo po zaniku jerów słabych i doprowadził do wytworzenia sic oboczności: od (przed dźwięczną zwartą lub szczelinową): ot (przed innymi). Oboczność ta z czasem zaczęła być usuwana przez upowszechnienie udźw ięcznionej postaci prepozyeji od także przed samogłoskami i spółotwartymi, a w pisowni przed bezdźwięcznymi. STa proces ten zapewnie silnie oddziaływała analogia do innych propozycji z końcową dźwięczną spółgłoską, zwłaszcza np. pod, przed. nad. Dokładne zbadanie, sposobów zapisywania, prepozyeji ot w najstarszych zabytkach, a zwłaszcza w rotach sądowy ch (Kar 59 — 110) wykazuje, że najwcześniej (w XIII i XIV wieku) upowszechnienie udźwięcznionego od dokonało się niemal bezwyjątkowo w Małopolsce (4.6A), tak że na przełomie XIV i XV w. pochodzące z tej dzielnicy zabytki i roty notują prawic wyłącznie od nie tylko przed dźwięcznymi, ale przed samogłoskami, spółotwartymi, a nawet przed bezdźwięcznymi (29 razy).

IV tym samym czasie roty sądowe wielkopolskie i mazowieckie (zob. 46C) wykazują panowanie ot w ok. 85%, jeśli osobno potraktujemy wypadki występowania od przed dźwięcznymi zwartymi i szczelinowymi, które tu zaczynają też oddziaływać na udżwięcznienie ot, ale w bez porównania mniejszym niż w Małopolsce i nic powodującym jeszcze wyrównań stopniu.

lloty sądowe przyległych do Małopolski Sieradzkiego i Kaliskiego wykazują na przełomie XIV i XV wieku bliższą małopolskim stosunkom przewagę form od (47H), natomiast łęczyckie i brzesko-kujawskie niewiele się różnią od mazowieckich.

Ka przełomie więc XIV i XV wieku innowacja upowszechniania udźwięcznionej postaci prepozyeji od objęła tereny formowania się dialektu małopolskiego i częściowo przeniknęła już na przyległe tereny wielkopolskie. Izoglosa przeto tej dialcktalnej cechy nie była na pewno ani ostrą, dokładną granicą, ani nie oddzielała ona ściśle Małopolski od pozostałych dzielnie, skoro zjawisko upowszechniania od przejściowo sięgało na obszary piotrkowsko-sieradzko-kaliskie. W dodatku izoglosa ta była na pewno granicą bardzo szybko przesuwającą się ku północy, skoro już pod koniec XV wieku zastępowanie ot przez od dokonało się już we wszystkich dialektach polskich, jak można sądzić z zabytków XYI-wiecz-nyek (Kar 104). Proces ten na północy trwał nieco dłużej, skoro ,.jeszcze