K �jna DIALEKTY POLSKIEz824

(-ti-) rdzeń -ń(i)d- staje się podstawą tworzenia form prefiksalnyeh vy-ńdę. za-ńdę, do-ńdę, pfe-ńdę (por. Nit IV 60) na terenach dialektów kaszubskiego, wielkopolskiego, śląskiego i małopolskiego — z tym, że w części gwar małopolskich na południe od Wisły, zwłaszcza między Babą i Wislo-ką rezultaty ewentualnego ustalenia się typu ryiide mogły ulec zatarciu na skutek przechodzenia tu ń w i (por. koj AJPP 177. koi, 4ei, je/, ćei, perśeei Dej 69, 94—97). Proces ten w pżytidę dokonał się głównie na północy. poczynając od linii Łask — 'Włocławek — Tuchola (zob. MAGP 453), na południu przeważnie panuje dawniejszy typ pSydę jak i pudę.

§ 92. Twarde wargowe w temacie gfebę, skubę oraz w daj)*, zlarnę, kopę

Proces przechodzenia tych czasowników koniugacji -o/e-, które miały temat (cząstkę przed -li) bezokolicznika równy pierwiastkowi, do innych odmian przez: przybranie przyrostka -no/ne- (ciekę, kradę); ustalenie się w nich końcówek -am, -ans (wiodę, cztę); -ę, -uz (plewę) względnie przez zmiękczenie tematu 1. sg. i 3. pl. praes. nu wzór tematu pozostałych osób (skubę : skubeś, gfebę : gfclieS) (Śmlł 21) dokonywał się w języku ogólnopolskim znacznie wcześniej i konsekwentniej niż w gwarach, które do dziś częściowo zachowują archaiczne formy typu: skubę, grzebę, ciekę, kra-dę, kicię, lęgę, plewę, metę, sicgę, siędę, spę 'sypię’, 2gę, iywę (zob. Małe). Brak szczegółowych danych nie pozwala wyznaczyć dokładnego rozprzestrzenienia każdego z tych archaizmów. Jedynie w odniesieniu do dwóch pierwszych dysponujemy bogatszym materiałem. Tematy 1. sg. praes. gfebę, skub-ę oraz 3. pl. ukitb-ą, gfeb-ą kończyły się na spółgłoskę twardą, ponieważ pierwotnie tworzyło się je przez dodanie -o-, natomiast w pozostałych osobach przyrostek -e- spowodował zmiękczenie spółgłoski tematycznej. W wyniku zawsze aktualnej tendencji do wyrównań tematu postać miękkotematowa greli-. skuli- została upowszechniona w całej odmianie, tzn. przeniesiona do 1. sg. i 3. pl. praes. w języku ogólnopolskim w XVI i XVII w., zob. SmR 31. oraz w przeważnej części gwar polskich. Na terenach jednak północnotuałopolskich po Skierniewice. Nowe Miasto, liżę. Opatów, Mielec (zob. Bej 257), Bochnię. Myślenice, Chrzanów, Będzin, Częstochowę oraz na przyległych obszarach sieradzko-łęczyckich po Sieradz, Konin, Kutno i Łowicz (por. MAGP 458). a także kolo Rymanowa (Chom 163) proces zastępowania w ten sposób twardej wargowej przez miękką nie dokonał się. W dodatku na wzór utrzymujących się archaizmów gźebę, skubę wtórnie ustaliły się tu, przynajmniej w 1. sg. praes., twarde wargowe kończące temat czasowników z bezokolicznikiem -ać, należących pierwotnie do koniugacji -jo je- (ŚmR 43): złapę, siemię, klepę, kopę, drapc. (erpę, kłamf, %lapę, japę. .jabę, /japę, yrupe, żlupę.