K �jna DIALEKTY POLSKIE78922

120

i częściowo kaszubskich do rozłożenia wargowych miękkich na dwufone-mowe grupy, złożone z wargowej (częstokroć nawet twardej ze względu na znaczne opóźnienie podnoszenia się języka) oraz miękkiego spirantu względnie ń po m: p K f v mb f v m 4- j, ś — i, i — I, y — y, ń.

Dlaczego na jednych terenach artykulacja wargowych miękkich jest bardziej synchroniczna, na innych zaś zdecydowanie asynchroniczna, trudno odgadnąć. Kio przekonuje tłumaczenie tego procesu przejściem y ^ i wskutek którego rozróżnienie par pił: pil (^żpyl)-, Kil: bił byl) itp. stało się rzekomo na tyle trudne, że groziło identyfikacją sylab, więc aby temu zapobiec, bliska zatraty opozycja miękkości uległa wzmocnieniu przez rozsunięcie artykulacji wargowych miękkich na dwa składniki: wargowy -f- średniojęzykoicy (Fur 3-1). Samo przejście y ■ i nie mogło spowodować defonologizacji miękkości wargowych, ponieważ decydowała

0    niej nie pozycja przed i — y, które od dawna były dwoma wariantami jednego fonemu (zob. s. 150), lecz takie pozycje, jak w parach pasek : pasek; hala: bała śe) vara : tara; vóry : vór\ mara : mara; me-y : me/ itd. Opisywany proces rozłożenia wargowych miękkich należy zaliczyć do tego samego typu zjawisk, co wytworzenie się epentetycznego l w niektórych dialektach prasłowiańskich (zob. s. 47).

Dokładno uchwycenie, który z odcieni tych spirantów miękkich jest typowy dla danej gwary i jakie jest rozprzestrzenienie każdego z nich, natrafia mi znaczne trudności. Można jedynie i>oprzez pewne uogólnienia stwierdzić, że w centrum obszaru z opóźnieniem palatalnej artykulacji

1    wyodrębnieniem się na tym tle miękkości w osobny miękki fonem typu spirantycznego — sięgającym po Olecko, Ełk, Kolno, Ostrołękę, Przasnysz, Mławę, Brodnicę, Kowe, Malbork i Wejherowo oraz wyspowo koło Ostrowi Mazowieckiej, zob. 11A, por. MAGP 351 — nastąpiło, przynajmniej w wygłosie rozłożenie na grupę złożoną z twardej na ogół wargowej oraz ś. i, które jak inne tego typu głoski mogą przejść w s i (zob. s. 106) lub nawet w twarde łl, a więc pVfv pś,bż,fś,vź: pśdsek, bźałi, pśivo, bźić, pies, kropśi, iebźe, bźalka, robżi, ofiara, fśilut, golómpf, karpi, olufś itd. Dookoła togo terenu (11A) i obocznie na jego peryferiach wargowe miękkie p b f v rozwinęły się w dwufonemowe grupy złożone z wargowej na ogól twardej i spirantu tylnojęzykowego, czyli py, by, fy, wy, np. pydsek, wyćżba. by dli, p-yivo, byić, robyić, kropy i, ćebye, bydlka, ofiara, ffilut, wyino, golppy, karpy, pdfy, olufy, Kurpy. Kontynuanty tego typu sięgają po Suwałki, Grajewo, Wysokie Mazowieckie, Węgrów, Garwolin (Wilczyska, por. War. 82), Wołomin (Kobyłka), Płońsk, Sierpc, Brodnicę, Kościerzynę i Wejherowo (zob. 11B).

Tereny omówionych typów rozłożenia wargowych miękkich otacza sięgający po Suwałki, Białą Podlaską, Radzyń, dolny Wieprz, Grójec. Łowicz, Płock, Bydgoszcz i Chodzież pas gwar (11C), w których p, li