skanuj0084 2

2. B. Najliczniej wystąpiła zamiana r przez /. Jej nasilenie w moim materiale zamyka się w latach 7—11, wypadki późniejsze s;j sporadyczne. Statystyki Liski i Demcla podają równie wysokie liczby w przeciwieństwie di> Dylewskiego, który zanotował zaledwie 5 wypadków tej wymowy. Wspał-występując wady przedstawiają się podobnie jak w poprzedniej formie: najczęściej występuje wadliwa wymowa szumiących i syczących, oddzielne lub w kombinacji / innymi, rzadziej spotykanymi zniekształceniami, tylko n 6 dzieci nie było żadnych dodatkowych wad.

2. C. Trzecia forma pararotacyzmu r = u (silnie zaokrąglone wargi i niekiedy znacznie podniesiony tył języka) była stwierdzona u trojga dzieci. Dylewski i tym razem podaje liczby bardzo różne od wymienionych w tym artykule: r - u zajmuje drugie miejsce co do liczebności, co wyraża się liczbą 81 wypadków' (33,9% ogólnej liczby dzieci z rotaeyzmem). Rozbieżności przynajmniej w pewnym stopniu łagodzi fakt, że artykulacje tylne posiadają pew ien odcień m, jakkolwiek nic są z nim identyczne.

2.    D. Ostatnia forma pararotacyzmu wydzielona została nieco sztucznie — nic jest to jakiś odrębny sposób wymowy, ale typ pośredni, mający elementy pierwszej i drugiej. Były 3 takie wypadki, dwa z nich miało postać w nagłosie /, w śródgłosie j, jeden j w wygłosie, w pozostałych pozycjach /. Rcpartycja / i j może przebiegać różnic, nie zawsze zależy od pozycji w wyrazie, ale też od jego budowy fonetycznej, stopnia przyswojenia, wreszcie istnieje w danym okresie możliwość fakultatywnego używania obu głosek w tych samych pozycjach.

3.    A. Pierwsza forma rotacyzmu właściwego: r — rl ma również charakter przejściowy i dlatego została wydzielona osobno z zespołu form innych, omówionych w punkcie B. Mamy tu do czynienia z dźwiękami zasadniczo wibracyjnymi, osoba tak wymawiająca nie jest w stanie przedłużyć drgań — artykulacja przodu języka wykonana jest nieprecyzyjnie i słabo, dołączają się do niej i dalsze części przodu języka, w wyniku czego wydziela się pewien element boczny przypominający /. Formę tę notowałem w 9 wypadkach, tzn. w liczbie, która nie pozwala na wyciąganie wniosków o współ występujących wadach i ich liczbowym rozkładzie względem wieku.

3. B. Inne formy rotacyzmu omawiam łącznie dlatego, że interesował mnie rozkład tych realizacji w poszczególnych latach i współwystępująec wady, co obserwować można tylko na większej liczbie przykładów. Z 21 zaliczonych tu wypadków wystąpiły po jednym razie: rotacyzm wargowy, dziąsłowy bez wibracji oraz środkowojęzykowy, 2 razy nosowy chrapliwy dźwięk, 9 razy rotacyzm języczkowy i 5 razy tylnojęzykowy oraz 2 razy tzw. zwarcie krtaniowe.

Co charakterystycznego widzimy w tych formach? Uderza przede wszystkim duża liczba przykładów, w których inne wady nie występują. Ich liczba sięga prawie 50%, a jeśli wliczymy w to dwa przypadki jąkania, defekty przecież o zupełnie innym charakterze, odsetek ten jeszcze wzrośnie. Zjawisko to jest charakterystyczne wyłącznie dla rotacyzmu właściwego, inne lormy liczniej reprezentowane nic wykazują żadnej analogii, forma r = rl może być traktowana jako stadium pośrednie, ale nie może być brana pod uwagę podobnie, jak i wymowa r — o z uwagi na małą liczbę wypadków. [...1.

Przy opisie form wadliwej wymowy r przede wszystkim trzeba się zastanowić, w jakim stosunku pozostają one do okresu przyswajania przez dziecko systemu fonetycznego. Jeśli ustalimy kolejne (oczywiście najważniejsze i typowe) stadia rozwoju r w warunkach normalnie kształtującej się mowy dziecka porównamy z nimi materiał wymówień patologicznych, uderzą nas niewątpliwie podobieństwa:

stadia rozwoju r: ó -»./-*/-> r formy wadliwe:    ó j I rotacyzm właściwy.

[...]. W procesie przyswajaniu prawidłowej wymowy przez, dziecko nie muszą występować wszystkie stadia, a jeśli nawet występują, to przejścia między nimi są płynne; istnieją formy pograniczne bądź pod względem artykulacyjnym, np. rl. bądź opozycyjnym, np. / w nagłosie,./ we wszystkich pozostałych pozycjach itp. Mogą też, wprawdzie rzadko, wystąpić jeszcze inne substytuty, jak ii. I, ale nie uzyskują one tej częstości użycia w wyrazach, co zastępcze głoski./ i /. Prace z zakresu embriologii mowy poświadczają sporadyczne użycie pozostałych substytutów, monografie logopedyczne wy-

14 —    k'$:^,pc\l)«.'Te 209