ska17

w „Television Culture” proponuje określenie producerly text¹ (analogicznie do wri~ terly text czy readerly text), co może być tłumaczone jako tekst „do produkowania” lub tekst „do wytwarzania”. Tekst ten łączy otwartość tekstów „do pisania” z łatwym odbiorem, powszechnym dostępem tekstów „do czytania”. Przekaz telewizyjny ponadto sprawia wrażenie zanurzonego w teraźniejszości (Fiske zjawisko to określił jako nowness) - w przeciwieństwie do raz napisanego tekstu „do czytania”, przekazu otwartego na negocjowanie znaczenia, wprowadzanie zmian. „Przyszłość serialu telewizyjnego wydaje się nienapisana - tak jak prawdziwa przyszłość”² [tłum. A.Z.-C.].

„Otwartość” przekazu telewizyjnego polega ponadto na jego intertekstualności. Według Johna Fiska intertekstualność przekazu telewizyjnego odnosi się nie tylko do pozostałych przekazów telewizyjnych, lecz istnieje również „między nimi”. Teksty telewizji Fiske dzieli zaś na teksty pierwsze (przekaz telewizyjny - konkretny program), teksty wtórne (teksty o telewizji - np. artykuły w prasie) oraz teksty trzecie (odczytywanie znaczenia przez widza - obecne m.in. w postaci rozmów między widzami)³. W przypadku telewizji możemy wyodrębnić intertekstualność horyzontalną (między poszczególnymi tekstami pierwszymi - odwoływanie się do innych przekazów telewizyjnych) i wertykalną (między tekstami pierwszymi a wtórnymi lub między tekstami pierwszymi a trzecimi). Tak szerokie pojmowanie intertekstualności zbliżone jest do wyrażanych przez Barthesa poglądów, iż sama rzeczywistość jest intertekstu-alna, a wszystkie teksty odnoszą się do Księgi⁴ (The Book) - życia, kultury - są jej streszczeniami, elementami, prospektami.

TELEWIZJA ŻYWEGO SŁOWA

We współczesnym przekazie telewizyjnym coraz częściej spotykany jest model, który moglibyśmy określić (za Hendrykowskim) jako telewizję żywego słowa, w której słowo mówione zachowało jednak swój dotychczasowy prymat. Telewizja żywego słowa to telewizja, która łączy różne środki wyrazu, znosi barierę pomiędzy przeciwstawnymi dotychczas słowem mówionym i słowem pisanym, a każdy jej przekaz jest „wypowiedzią wśród wypowiedzi”⁵.

Uwagę na ten fakt zwróciła również Maryla Hopfinger wymieniając wśród cech specyficznych nowych tekstów audiowizualnych (do których zaliczyła przekazy telewizyjne i filmowe) m.in. „swoistą złożoność substancjalną i znaczeniową prowadzącą do kom-plementamości”⁶. Na komunikat audiowizualny składają się bowiem według autorki różnorodne materiały: wizualne (obraz, słowo pisane) i audialno (mowa, dźwięk naturalny i muzyka), werbalne (mowa, słowo pisane) i niewerbalne (obraz, dźwięk naturalny, muzyka) oraz materiały o znakach ikonicznych (obraz, dźwięk naturalny) i o znakach symbolicznych (mowa, słowo pisane, muzyka). Wszystkie te elementy składowe są ze sobą wzajemnie powiązane, komplementarne względem siebie i tworzą nową jakość.

Przekaz telewizyjny wykracza także poza tradycyjny dla epoki dominacji słowa podział funkcji komunikatu na ideacyjną (przypisywaną językowi) oraz funkcję emo-tywną (właściwą dla zachowań i sfery niewerbalnej). Język telewizji jest charakterystycznym stylem komunikowania - zawieszonym między kulturą oralną a piśmienną. O jego charakterystycznych właściwościach świadczą choćby rozpowszechnione w Stanach Zjednoczonych kursy „pisania dla telewizji” („Writing for television”) uczące jak łączyć przekaz werbalny z wizualnym, język pisany z językiem mówionym. „Pisanie dla telewizji” jest zatem rodzajem połączenia „pisania dla ucha” z „pisaniem dla oka”. „Telewizja jest więc ucieleśnieniem idei synestezji, całościowej, harmonijnej percepcji, która nie opierałaby się na uprzywilejowaniu żadnego ze zmysłów”⁷.

OD PALEO- DO NEOTELEWIZJI

Telewizja, o której mowa, nie była taka od początku, rodziła się stopniowo dążąc do wykorzystania tkwiących w jej technologii możliwości. Proces ten bywa nazywany przejściem od paleotelewizji do neotelewizji. O „oralnych” właściwościach tego medium możemy mówić jedynie w przypadku neotelewizji.

Oglądanie neotelewizji wymaga bowiem aktywności i uczestniczenia w przestrzeni tworzenia znaczeń (podobnie jak w przypadku mowy). Cechami noetelewizji (i współczesnych mediów elektronicznych w ogóle) są: „drganie, rezonans, interwał, ciągłe migotanie obrazu”⁸. O ile neotelewizję (nowy typ telewizji) możemy określić jako element kultury oralnej (lub „oralności wtórnej”), paleotelewizja (telewizja dawna) przynależeć będzie (mimo posługiwania się słowem mówionym) do kultury piśmiennej.

Paleotelewizja nie była interaktywna i dialogowa, opierała się na umowie komunikacyjnej i jednostronnym przepływie przekazu. Francesco Casetti i Roger Odin, autorzy artykułu “Od paleo - do neotelewizji”, opisują ją jako instytucję⁹, a telewidzów jako coś w rodzaju ogromnej klasy (tym samym kładąc akcent na aspekt pedagogiczny paleotelewizji). Trzema cechami paleotelewizji są według nich: przekazywanie umiejętności jako cel, komunikacja zwektorowana (dyrygowanie odbiorcą) oraz hierarchizacja ról. Z tych cech wynika represyjny charakter słowa dawnej telewizji (częściowo obecny również we współczesnych przekazach telewizyjnych).

-47-

1

   J. Fiske, Television Culture, London - New York 1994, s. 95.

2

   The futurę of a television serial appears to be unwritten like the real futurę., [w:] J. Fiske, Tele-vision Culture, op. cit., s. 97.

3

   Ibidem, s. 108.

4

   Ibidem, s. 115.

5

   M. Hendrykowski, op. cit., s. 283.

6

   M. Hopfinger, Kultura, komunikacja, literatura..., op. cit., s. 80.

7

   K. Loska, Dziedzictwo McLuhana..., op. cit., s. 81.

8

   Ibidem, s. 83.

9

   F. Casetti, R. Odin, Od paleo- do neotelewizji. W perspektywie semiopragmatyki, [w:] Po kinie?..., op. cit., s. 118.