65310

WIĘŹ MORALNA

Jedną z najważniejszych odmian więzi subiektywnej jest więź moralna. Proponuję określić tym terminem więź społeczną w jej aspekcie kulturowym. Wszak sam termin „moralność zawiera oba tak istotne tu składniki znaczeniowe: a) relację jednych ludzi do drugich oraz b) normatywną, powinności ową charakterystykę tej relacji. Moralność wskazuje wymagany sposób odnoszenia się do innych, określa pożądany kształt więzi. Twierdzę, że dopiero wtedy gdy więź społeczna osiąga status więzi moralnej • a nie sprowadza się tylko do potencjalnych kanałów interakcyjnych w ramach struktury organizacyjnej ani rozproszonych sentymentów w obrębie psychik jednostkowych - staje się trwałym składnikiem tkanki społecznej, tego swoistego pola strukturalno-indywidualnego, od którego stanu zależy dynamika społeczeństwa, jego zdolność do twórczego stawania się.

Więź moralna to szczególna relacja do innych objętych kategorią „my". Perymetr kategorii „my" wyznaczają trzy powinności moralne. „My" to d, których obdarzamy zaufaniem, wobec których postępujemy lojalnie, których sprawy nas solidarnie obchodzą. A zatem, w tej interpretacji, trzy podstawowe składniki więzi moralnej to: a) zaufanie, czyli oczekiwanie godnego postępowania innych wobec nas, b) lojalność, czyli powinność nienaruszania zaufania, jakim jesteśmy obdarzeni przez innych, i wywiązywania się z podjętych zobowiązań, c) solidarność, czyli troska o interesy innych i gotowość podjęda działań na ich rzecz, nawet gdy narusza to nasze własne interesy. Te trzy wektory wyznaczają swoistą „przestrzeń moralną", w której sytuuje się każda jednostka. Indywidualnym refleksem więzi moralnej jest tożsamość, czyli autodefinicja własnego miejsca w przestrzeni moralnej i zakreślenie granic przestrzeni moralnej, w której jednostka poczuwa się do powinnośd zaufania, lojalności i solidarnośd. Inaczej - to wskazanie „my", do których zaliczam swoje „ja".

Granice kategorii „my", a tym samym przestrzeni moralnej, mogą być wyznaczone węziej lub szerzej. Można zrekonstruować całą skalę pomiędzy biegunami partykularyzmu i uniwersalizmu, albo inaczej lokalizmu i kosmopolityzmu, ekskluzywnośa i inkluzywnośa. Charakter ekskluzywny ma więź prywatna (można by za Cooleyem powiedzieć „pierwotna") wobec osób, które znamy osobiśae, od rodziny, przez sąsiedztw^ro, grono kolegów, przyjaaół czy w'spółpracow'ników^r. Charakter inkluzywny ma więź publiczna („wtórna"), wobec szerszych, abstrakcyjnych kategorii osób, których osobiście nie znamy, poczynając od zbiorowośd etnicznej, rasowej, narodu, współwyznawców tej samej religii, zwolenników tej samej partii, współobywateli tego samego państwa, aż po mieszkańców kontynentu, przedstawideli cywilizacji czy wreszde całej ludzkośa. Zarówno intensywność, jak i zasięg więzi moralnej są zmienne. Istnieją sytuacje, w których oba aspekty więzi ulegają wzmocnieniu i poszerzeniu. Można wskazać kilka przykładów. Wojna, stan zagrożenia, obrona przed wrogiem, działalność opozycyjna, kontestacja rewolucyjna - prowadzą do mobilizacji i większej inkluzywnośa więzi. Podobny efekt wywoływać mogą ambitne, porywające wyobraźnię programy czy twórcze przedsięwzięaa zbiorowe. Sprzyjają mobilizacji i inkluzywnośa więzi sytuacje odświętne, symboliczne, np. manifestacje patriotyczne czy religijne. Wreszde wzmocnienie i poszerzenie więzi towarzyszy sytuacjom kryzysowym, katastrofom czy zagrożeniom ze strony sił przyrody.