ska24

ouiwuw i/juuiiuuŁUJiywi. i icni iuj unojjraiiKi siai się oanKiioi uoiurowy, na Którym widnieje podobizna George’a W. Busha¹.

Podobnie postąpiono w przypadku infografiki ilustrującej odsetek kradzionych aplikacji biznesowych. Tutaj tłem dla słupków przedstawiających dane stał się wizerunek pękniętej płyty kompaktowej². Z kolei dane dotyczące deficytu budżetowego z lat 2001 i 2002 zostały wpisane w mapę Polski, która równocześnie jest stołem z połamanymi nogami. Kolejnym wzmocnieniem przekazu jest zamieszczenie obok wykresów zdjęć Jarosława Bauca i Marka Belki - ministrów finansów w omawianych okresach³.

Rolę, jaką infografika odgrywa we współczesnej prasie, odzwierciedlają infografiki zajmujące nawet dwie strony pisma - np. towarzyszący artykułowi „Benzynowy strach” wykres przedstawiający cenę benzyny i inflację⁴ lub cały dwustronicowy zbiór rozmaitych infografik łączących się w jeden przekaz i będących „geopolitycznym przewodnikiem po świeeie ropy naftowej”⁵. Infografika wydaje się zatem być jedną z kluczowych strategii wykorzystywanych przez prasę.

CECITUERA CELA

Umberto Eco⁶ przytacza trzy znaczące wypowiedzi na temat zastępowania jednych mediów drugimi oraz ludzkiej niepewności co do przyszłości mediów, do których się przyzwyczaili. Tą niepewność ilustrują wypowiedzi Platona, Wiktora Hugo i Marshalla McLuhana. Pierwszy z myślicieli, opisując konsekwencje wprowadzenia pisma i jego rozpowszechnienia wśród społeczeństwa stwierdził, iż zabije ono pamięć. Kolejną złowrogą technologię wskazywał Wiktor Hugo w „Dzwonniku z Notre Damę” pisząc „Ceci tuera cela” („To zabije tamto”) o druku, który wyeliminuje rolę katedry - kamiennej księgi:

„Archidiakon spoglądał na ogromną katedrę w milczeniu, wreszcie drgnął i wyciągnął swą rękę ku otwartej drukowanej księdze leżącej na jego biurku, a drugą ręką wskazał Katedrę Notre Damę i smutnie przenosząc spojrzenie od książki do katedry powiedział: Niestety, ona zabije tamtą. Było to przeczucie, że gdy idee zmieniają formę, zmieniają też swój sposób ekspresji [podkr. A.Z.-C.]. (...) iż kamienna księga, tak solidna i trwała ustąpi książce papierowej, która będzie bardziej solidna i bardziej trwała”⁷.

Zaś wiele lat później w tej odwiecznej historii o uśmiercaniu starych technologii przez nowsze Marshall McLuhan swój palec skierował^- na media elektroniczne (prymat obrazu), które według autora doprowadzą do śmierci tradycyjnej prasy (prymat słowa). „This will kill that”, „To zabije tamto”, „Ceci tuera cela”.... Historia o uśmiercaniu jednych technologii przez drugie, zastępowaniu starego nowym, wiecznej ewolucji wynalazków powtarza się po raz kolejny. Dzisiejsze „ceci tuera cela” odnosi się w głównej mierze do prasy, która musi zredefiniować swoją rolę. Zamiast prasy do czytania staje się bowiem prasą do oglądania. Według Ryszarda Kapuścińskiego „w dziedzinie komunikacji dokonała się rewolucja, którą można porównać z rewolucją Gutenberga. Tamta dała początek masowego druku, ta - masowego obrazu. W efekcie powstał świat wyobraźni, konkurencyjny wobec świata rzeczywistego. Ludzie nie zdają sobie sprawy, że coraz bardziej są mieszkańcami świata tworzonego przez media”⁸.

Umberto Eco zajmuje jednak stanowisko o wiele bardziej umiarkowane, ostrożne. Komputer okazał się według Eco powrotem do Galaktyki Gutenberga. Wymaga on bowiem od swoich użytkowników nie tylko „zanurzenia się w obrazie”, lecz także odczytywania słów i odszyfrowywania ich znaczenia. Komputer jest zatem idealną książką, a kolejne strony www jej stronicami.

Liczne są głosy wieszczące „upadek książki” lub (szerzej) „upadek piśmienności”. Wielu badaczy w multimedialnych CD-romach dostrzega zalążek syndromu „Ceci tuera cela”. Twierdzą, iż zastąpią one nie tylko książki, ale także kasety wideo. Pytanie „co z książką?” jest jednocześnie pytaniem „co z prasą?” (oczywiście rozumianą jako tradycyjne, drukowane, linearne medium, a nie zawartość portalu). Same czasopisma wkraczając online (i umieszczając na swoich stronach niejednokrotnie całe artykuły, jak francuski „Le Monde”⁹ czy polska „Gazeta Wyborcza”¹⁰ podważają swoją rolę jako medium drukowanego, linearnego.

Analogicznie do omawianej przeze mnie koncepcji paleo- i neotelewizji można zaobserwować ewolucję od paleoprasy do neoprasy - ewolucję widoczną choćby w postaci szaty graficznej gazet, coraz bardziej przypominającej portal - np. makieta Gazety Wyborczej Wrocław. Czytelnik (użytkownik) może dowolnie surfować po zawartości gazety, omijać nieinteresujące go artykuły, co ułatwia system zajawek (krótkich informacji, rozwijanych następnie w zamieszczanych na dalszych stronach artykułach). Czytelnik neoprasy nie może i nie powinien czytać prasy „od deski do deski”, w sposób linearny - do bardziej twórczej lektury zachęcają go liczne odnośniki.

Według Tadeusza Kowalskiego do lat 70. rozróżnienie między mediami drukowanymi a elektronicznymi było wyraźne. „Postępujący proces dygitalizacji zmienił ten obraz zasadniczo. Przenikanie się technik medialnych podważyło zasadność tych gra-

-61-

1

   „Wprost” nr 14 z roku 2002, s. 38.

2

   „Wprost” nr 14 z roku 2002, s. 50.

3

   „Wprost” nr 13 z roku 2002, s. 42.

4

   „Newsweek” nr 15 z 2002 roku, s. 32-33.

5

   „Newsweek” nr 14 z 2002 roku, s. 54-55.

6

   U. Eco, Front Internet to Gutenberg. A lecture presented by Umberto Eco al The Italian A ca-demy for Advanced Studies in America (1996), http://www.italynet.coni/columbia/internt2.litm.

7

   W. Hugo, [za:] T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa - Kraków 1999, s. 9.

8

   R. Kapuściński, [za:] Ryszard Kapuściński o środkach masowego przekazu, op. cit., s. 16.

9

   www.lemonde.fr.

10

www.gazeta.pl.