str0008

1.3.    Pojęcie zachowania się

Funkcje organizmów zwierzęcych dzieli się niekiedy na „wegetatywne” i „animalne”. Pierwsze odgrywają ważną rolę w utrzymaniu homeostazy wewnątrzustrojowej, przebiegają bez udziału świadomości i nie podlegają naszej woli. Natomiast na czynności „animalne” (zwierzęce) składają się reakcje ruchowe wykonywane w większości dowolnie za pomocą mięśni szkieletowych.

Czynności „animalne” są podstawą zachowania się osobnika. Przez termin ten rozumiemy skoordynowane, stosunkowo krótkotrwale, bezpośrednio dostrzegalne przejawy jego funkcjonowania, najczęściej ruchowe, ale i inne (wymienione w tabeli 6, patrz s. 240). Krótko-trwałość reakcji oznacza, że zachodzi ona w czasie nie dłuższym od godziny -nawet u tak powolnych zwierząt, jak gady czy leniwce.

W języku polskim terminu zachowanie używa się niekiedy bez zaimka zwrotnego się, ale oznacza on wtedy również np. zachowanie gatunku, zachowanie ciepła w ustroju itp. — należy na to zwrócić uwagę, by uniknąć nieporozumień. Synonimem zachowania się jest spotykana czasami spolszczona nazwa angielska hehawior (od hehavio(u)r). Powszechnie stosuje się ją w formie przymiotnikowej behawioralny. Terminu zachowania (się) w liczbie mnogiej używa się na określenie różnych form zachowania.

Oprócz zaspokajania potrzeb biologicznych zachowanie się służy ochronie przed niebezpieczeństwem, ułatwia poznawanie otoczenia, umożliwia rozród, opiekę nad potomstwem i organizowanie grup społecznych. Ważnym zadaniem zachowania jest ustalenie interakcji między organizmem i środowiskiem, czyli kształtowanie kręgu funkcji.

1.4.    Poglądy na zasady funkcjonowania

organizmów żywych

Interpretacja źródeł i mechanizmów zachowania się nie jest możliwa bez zaznajomienia się z rozwojem poglądów na istotę mechanizmów sterujących zjawiskami życiowymi. Z głównych kierunków filozoficzno-przy-rodniczych zajmujących się tym problemem wymienić należy mechani(cy)zm, witalizm i organizmalizm (organicyzm). Choć dwa pierwsze kierunki dominowały w określonym etapie rozwoju nauki, to jednak wpływały na poglądy badaczy i w innych okresach.

1.4.1.    Mechani(cy)zm - redukcjonizm.

Witalizm. Holizm

Zgodnie z poglądem mechanistycznym cala przyroda jest zbudowana z jednej, zasadniczo takiej samej materii, i czy to nieożywiona, czy ożywiona - podlega tym samym prawom fizykochemicznym. U podstaw tego poglądu leżał redukcjonizm, czyli przekonanie, że zjawiska i procesy przebiegające w złożonych układach można całkowicie wyjaśnić sprowadzając

8