DSC06423 (2)

oznaczający wskaźnik zjawiska Z nie wchodzi do jego definicji. Z zachowania się pacjenta — na przykład — wnioskujemy iż jest on pobudzony emocjonalnie, ale jednocześnie zachowania te wchodzą do definicji terminu „pobudzenie emocjonalne” (obok innych elementów nieobserwowalnych, jak np. przebieg procesów myślowych, percepcja otoczenia itp.). Mamy więc do czynienia jak pisze S. Nowak (ibidem, s, 257)

„z pewnym złożonym konstruktem cechującym się tym, iż:

a)    pewne jego elementy mają charakter obserwowalny, zaś inne nie, przy czym te elementy obserwo-walne są wskaźnikami inferencyjnymi elementów nieobserwowalnych,

b)    ale i jedne i drugie składąją się łącznie na całość zjdwiska oznaczanego przez nasz konstrukt złożony, z tym, iż elementy obserwowalne są wówczas wskaźnikami definicyjnymi tego złożonego konstruktu, jego definicjami cząstkowymi”.

Ad c) - wskaźniki empiryczno-inferencyjne. Są takie zmienne, które cechują się tym, iż mają powiązania korelacyjne z dużą liczbą innych zmiennych. Jednocześnie można z nich wywnioskować dużo innych zjawisk. Weźmy pod uwagę następujący przykład. Jeżeli osoba badana uzyskała wysoki wynik w skali postaw wobec kościoła — L. L. Thur-stone’a i E. J. Chave’a, który pozwala ją określić jako bardzo wierzącą i praktykującą, to mamy prawo przypuszczać, że jest to osoba, która regularnie uczęszcza do kościoła, zdejmuje nakrycie głowy przed krzyżem itp. Wobec tych zachowań wysoki wynik w skali postaw jest, jak nietrudno zauważyć, wskaźnikiem empirycznym. Z wyniku uzyskanego przez tę osobę można także wywnioskować — opierając się na wiedzy teoretycznej, którą dysponujemy uczucia, jakie przeżywa ona w trakcie modlitwy. Wobec tych uczuć wynik uzyskany przez tę osobę jest wskaźnikiem inferencyjnym.

Ad d) — wskaźniki empiryczno-inferencyjno-definicyjne. Bywa, że pewne zachowania skorelowane z wysokimi wynikami w jakimś kwestionariuszu oraz stany, które można z niego wywnioskować obejmuje się jednym pojęciem. Wówczas dany wskaźnik (wynik

3 Brzeziński — Elementy metodologii 33