tpn 1 2214
5101

142

dotąd spokojnie zachowujący się Tatarzy na Podole. Zebrane rycerstwo pospieszyło natychmiast na powstrzymanie dalszego ich najazdu, a spotkawszy się pod Tarnopolem, stoczyło z niemi walną bitwę, w której nieprzyjaciel zupełną klęskę poniósł (1549). ¹) Po zabezpieczeniu granicy od dalszej napaści, zapadła z Moskwą względem roszczonych przez nią pretensyi do Inflant, uciążliwa wojna, po której prędkim ukończeniu Zygmunt August Kurlandyę Gotardowi Kellerowi, mistrzowi kawalerów mieczowych, w nagrodę za daną mu przezeń pomoc, w lenne posiadanie odstąpił. —Niezgoda stanów i tychże za daleko posunięta podejrzliwość co do władzy królewskiej, tamowały często mądre zamiary tego sprawiedliwego króla. To i smutek po nagłej śmierci namiętnie kochanej żony, Barbary Radziwiłównej, której koronacyi stany i jego matka, królowa Bona, się sprzeciwiały, wywołały w nim przedsięwzięcie, od rządów państwa się usunąć, od którego zamiaru później jedynie wyjazdem królowej matki z kraju miał być odwiedziony. Jako ostatni potomek z linii męzkiej Jagiclonów, umarł król bezpotomnie 7. czerwca 1572, po 24 letnim spokojnym panowaniu w 52 roku życia swego. — Krótko przed śmiercią potwierdził Zygmunt August, mimo przyjęcia zakonu Jezuitów do kraju (1565), powszechną tolerancyę religii, i złączył kśtwo litewskie i województwo ruskie listem r. 1569 wydanym, ²) co do praw i wszelkich prerogatyw z koroną, wcielając już poprzednio kśtwo oświęcimskie i Zatorskie do Polski (1563), przezco wszyscy mieszkańcy tych zarówno do używania swobód i opieki praw tego państwa przepuszczeni zostali. Przez ten dokonany związek pod berłem polskim zostających narodów, znikła pomiędzy niemi dotąd tlejąca nienawiść, przyczyni i obyczaje złagodniały, a naród tolerując za przykładem monarchi różne wyznania, dawał Wszystkim o wiarę prześladowanym gościnny przytułek; przezco się o Polsce po całej Europie sława rozniosła, że ona jest opiekunką wszystkich o religię prześladowanych. — Za panowania tego

1

Do tego zwycięztwa przyczyniła się najwięcej Eudoksija księżna Czartoryjska, która uzbroiwszy swoich poddanych w kosy i cepy, z nimi podczas najgorętszej walki nieprzyjacielowi tył wzięła, a połamawszy jego szyki, okropne zamieszanie sprawiła, i tym samym zwyeięztwo Polakom przyspieszyła.

2

*') List ten brzmiał jak następuje: »Ruska ziemia z dawnych czasów od przodków naszych, królów polskich, miedze inne przedniejsze części do korony polskiej jest przyłąciftma, której my obywatelom wszystkich i każdego z osobna ku królestwu polskiemu, jako równych do równych, wolnych do wolnych ludzi, jaku własny i prawdziwy członek ku własnemu ciału i głowie, w społeczność, w cześć i w własność przywracamy, włączamy, z innem: koronnymi obywatelami porównywamy i one wszystkich wolności, swobód i powołania korony polskiej uczestnikami czyniemyi- itd.