str0026

kotach, psach i małpach. Procedura badawcza może sprowadzać się do sprawdzania stanu wejść (bodźców) i wyjść (reakcji) i ustalania wzajemnych współzależności między wejściami a wyjściami — organizm natomiast jest tu traktowany jako „czarna skrzynka” (rys. 4). Zwierzęta mogą też być poddawane zabiegom umożliwiającym śledzenie czynności ośrodków mózgowych i funkcji fizjologicznych. Laboratoryjne metody badania zachowania są stosowane przez psychologów, fizjologów — zwłaszcza neurofizjo-logów, farmakologów i przedstawicieli innych nauk¹.

2.1.    Etologiczne metody badania zachowania

Dla etologii zachowanie się jest głównym przedmiotem studiów, a nie jak w niektórych dyscyplinach środkiem do badania funkcji ustroju. Nauka ta zajmuje się ustalaniem prawidłowości zachowania, jego zależnością od zmiennych środowiska fizycznego, biotycznego (tj. ożywionego, oddziałującego na zwierzę) i społecznego oraz od stanu wewnętrznego organizmu. Oprócz opisu i poszukiwania przyczyn zachowania etologia zmierza do wyjaśnienia jego roli biologicznej, bada je w rozwoju osobniczym (ontogenezie) i ewolucji (rozwoju rodowym czyi i filogenezie).

Pierwszym etapem w badaniach etologicznych jest obserwacja zachowania się zwierząt i rejestracja wyników w postaci tzw. etogramów. Eto-gramy zawierają nie tylko opisy poszczególnych elementów zachowania, lecz także fotografie, ryciny, diagramy i wykresy. Te ostatnie są zazwyczaj tak sformalizowane, że umożliwiają matematyczne opracowanie danych. Obserwacje zachowania przeprowadza się najczęściej w warunkach naturalnych — w terenie, niekiedy także w ogrodach zoologicznych i w laboratorium. Szczególnie przydatne w badaniu ontogenezy zachowania jest utrzymywanie zwierząt w izolacji, zwłaszcza od osobników tego samego gatunku, co nazywa się eksperymentem typu Kasper-Hauser². Zależnie od wielkości zwierząt i możliwości dostępu do nich obserwacje przeprowadza się za pomocą aparatury optycznej (lupy, mikroskopy, lunety) lub noktowizorów. Aby ustalić trasy poruszania się zwierząt, stosuje się znakowanie ich (m.in. izotopami promieniotwórczymi), radiotelemetrię (używaną także do przesyłania sygnałów o funkcjonowaniu narządów), urządzenia do zapisu dźwięków wydawanych przez zwierzęta (magnetofony), sprzęt fotograficzny, często sterowany automatycznie i aparaturę filmową. Film naukowy pretenduje nawet do zastąpienia tradycyjnych form publikacji wyników drukiem. W In-stycie Filmu Naukowego w Getyndze zapoczątkowano organizowanie cen-

26

1

Dyscyplinę stosując;} te procedury nazywa się w Stanach Zjednoczonych i niektórych innych krajach psychologią eksperymentalną, w Związku Radzieckim - fizjologią wyższych czynności nerwowych. W Polsce badania nad mózgowymi mechanizmami zachowania zaliczane są do neurofizjologii.

2

- Od nazwiska wychowywanego w ten sposób w XIX w. Niemca.