sryle w arch'7

Secesja,

Funkcjonalność jest głównym celem „epoki technicznej”. Ogranicza się ona w ramach rewolucji przemysłowej XIX w. w znacznym stopniu do mechanizacji maszynowego wytwarzania. Fasady budowli fabrycznych są przebrane jeszcze w historyzujące style, neogotyckie hale magazynowe i dworce kolejowe w stylu arkadowym („Rundbogen-stil”) nie ujawniają swych funkcji. Naturalnie architektura XIX w. zna już konstrukcyjne zalety nowych materiałów - szkła, żelaza, później stali i w końcu betonu - i potrafi używać maszyny, która „zawstydza każdą ludzką zręczność” (G. Semper, 1852). Ale te nowe materiały rzadko określają także zewnętrzną formę i - jak w wieży Eiffla - uchodzą później za nagie i brzydkie. Dlatego prawie zawsze są one wstydliwie ukrywane: żelazna konstrukcja Opery paryskiej (375*), schowana za pompatyczną obudową, konstrukcja szkieletowa mostów (377*) ujęta przyczółkami podobnymi do zamków, stanowią jedne z wielu przykładów. Świadczą one nie tylko o historycznym smaku epoki, ale jeszcze bardziej o tym, że architektura XIX w. jest w istocie jeszcze rzemiosłem, które przywiązane jest do materiałów o tysiącletniej tradycji: drewna, kamienia, zaprawy. Te tradycyjne materiały budowlane pozwalały na niemal nieograniczoną różnorodność form, ale ich konstrukcyjne możliwości pozostawały takie same od czasów świątyń antycznych.

Jedynie inżynier, który to zawód ok. 1800 oddzielił się od profesji architekta (377, pkt 6) może sobie pozwolić w założeniach technicznych i przemysłowych (wiadukt, hangar, silos, rury, stropy) na to, by wypróbować nowe materiały budowlane wyłącznie ze względu na ich celowość, bez zwracania uwagi na zewnętrzne piękno dzieła, oraz by udowadniać przewagę nowych technik.

1.    Budowla szkieletowa z żelaza przejmuje przez swoje usztywnienia zarówno obciążenia pionowe i poziome, jak też uderzenia wiatru. Umożliwia ona wznoszenie budowli o dużej wysokości (wieża Eiffla, 1889, 300 m) i przekryć o znacznej rozpiętości (mosty).

Budowla szkieletowa z żelaza oszczędza czas. Oszczędność czasu oznacza oszczędność kosztów. Londyński Pałac Kryształowy (377*), o wymiarach 540 x 140 m, zamknięty szklanymi szybami żelazny szkielet, został wybudowany w 1851 w ciągu niecałego roku.

2.    Beton, znana już od czasów rzymskiego antyku jako „opus incertum” mieszanka z kruszywa (piasek, żwir), spoiwa (cement) i wody, o wysokiej wytrzymałości, połączoną została w 1867 przez Josepha Moniera ze szkieletem metalowym (- uzbrojenie). Żela/o-beton i beton sprężony umożliwiają:

przenoszenie większych obciążeń (wytrzymałość) i stosowanie konstrukcji ramowej z cieńszych (Harów lub słupów w charakterze elementów nośnych

dopuszczenie większych naprężeń rozciągających w budowli w stropach, zwłaszcza o dużych rozpiętościach. w swobodnie podpartych schodach l.387~) i dachach łupinowych. Erilz Sehumu-cher. 1869-1947, obliczył, ze Panteon w Rzymie (34*), o średnicy 43 m. mógłby być pr/esklepiuny sześeiocentymeirowej grubości

‘['-lii l .1.' -i': i. ho'.i .1

architektura współczesna 277

Architektura „epoki technicznej" Architektura nowoczesna