IMG743 (3)

60 W Ir ód znaków i struktur

niem właściwym tej ostatniej jest hodowla roślin, to przecież zbliża się ona do sztuki, a nawet staje się sztuką w warunkach, gdy architektura wymaga dostosowania otoczenia przyrodniczego do budownictwa. Dlatego szczególny rozkwit sztuki- "ogrodniczej obserwujemy zwłaszcza w epoce baroku i pokoka, kiedy z jej pomocy korzystało budownictwo pałacowe (Le Nótre w Wersalu); w epoce współczesnej z udziałem sztuki ogrodniczej liczą się przede wszystkim koncepcje urbanistyczne rozwiązujące cały układ przestrzenny miasta według jednolitego planu. Można tu wspomnieć na przykład plan „Ville radieuse” Le Corbusiera, gdzie „domy i drapacze chmur na palach przywracają cały teren komunikacji, zwłaszcza pieszej; cały obszar miasta zamienia się a w park”. (K. Teige, Nejmensl byt, Praga 1932, s. 142)

J Y^Dołączamy wreszcie wzmiankę o dwóch jeszcze, aS śpeqalnych przypadkach zaliczonych tu do wspólnej ka-V $ tegorii nie ze względu na ich pokrewieństwo - o którym nie ma mowy - ale ze względu na to, że różnią się.pd ® omówionych,\y, punktach 1 i 2. Chodzi ofeiit yplipifmr. P 1 ³ikrajobrazu) oraz ich stosu-

^ d nekdosztuki. Jest rzeczą znaną, że kult religijny zawiera y. z reguły znaczna dawkę elementów estetycznych; w wielu teligiaćh estetyzacja kultu idzie tak daleko, że sztuka staje się jego integralną częścią (por. katolicką i prawosławną sztukę kościelną). Kult bywa częstokroć tak estetycznie sfunkcjonalizowany, że teoretycy nie wahają się uważać go za sztukę, zwłaszcza w epokach kiedy właściwy, religijny aspekt kultu bywa osłabiony (na przykład renesans religijności u romantyków, m. in. u Chateaubrianda, po okresie ateizmu Rewolucji Francuskiej). Dla Kościoła jednak dominującym aspektem kultu jest funkcja religijna. Jeśli pomimo to dopuszcza się sztukę jako integralną część kultu, dzieje się to pod warunkiem, że podporządkuje się ona przepisom obcym jej istocie i normom dotyczącym nie tylko tematyki dzieła, ale i jego artystycznej konstrukcji (por. na przy-

Estetyczna funkcja, norma i war łoić..

kład niebieską szatę średniowiecznych madonn). Celem tych przepisów jest spiętrzenie na drodze funkcji estetycznej przeszkód, które jednak nie mają na celu jej stłumienia lub podporządkowania, a tylko uczynienie z niej funkcji bliźniaczej wobec funkcji innej. Można powiedzieć, że w sztuce kościelnej (a w pewnej mierze i w całej sferze odnośnego kultu) istnieją równocześnie dwie fu nkcje domj ⁿ » j z których jedna —

religijna, czyni z drugiej — estetycznej^ środek swej realizacji; chodzi więc raczej o kontaminację, a nie hierarchizację funkcji. Jeśli chodzi o średniowieczną sztukę religijną, należy pamiętać, że środowisko, z którego wyrastała, nie znało — podobnie jak do dziś dnia środowisko folkloru — ścisłego zróżnicowania funkcji. Wypadek drugi, o którym chcemy wspomnieć, to, piękno przyrody. Przyroda sama w sobie jest zjawiskiem pózaartyiPyCZ* riym, jeslł lńle dotknęła jej ręka człowieka prowadzona estetycznym zamiarem. Pomimo to krajobraz może od--aaLalywar jakn flrłystyrgng. Rozwiązanie zagadki,

którą u nas na przykład postawił Hostinsky w rozprawie Co jest malebne? (wydanie Zd. Nejedlego, Praga 1912), a wyraźnie sformułował Ch. Lalo (/ntroduction A V es t be-tiąue, Paryż, s. 131), jest proste: „U ludzi wyrobionych sztuka odbija się w przyrodzie, udzielając jej swego blasku.*’ Dominacja funkcji estetycznej zostaje tu narzucona z zewnątrz!*^-

Przykłady zgromadzone w poprzednich akapitach miały jeden cel: ukazać wielokształtność przejść między sztuką a dziedziną pozaartystycznych zjawisk estetycznych oraz dziedziną pozaestetyczną. Okazało się, że sztuka nie tworzy obszaru zamkniętego; nie ma ostrych granic "ani jednoznacznych “kryteriów swojej tożsamości. Całe dziedziny wytwórczości mogą znajdować się na granicy między sztuką a innymi zjawiskami estetycznymi, ewentualnie — pozaestetycznymi. W trakcie rozwoju sztuka nieustannie zmienia swój obszar: poszerza go i znowu zawęża. Pomimo to — i właśnie dlatego — niezmniejszoną