teatr3

że dotychczas niewiele miejsca zajmowała w naszej korespon-

Chodzi o sposób rozumienia celowości, o której mowa w punktach 2-3 niego poprzedniego listu.

Gdyby przez celowość rozumieć eliminowanie wszystkiego, co nic jest potrzebne do podtrzymywania życia, artystyczny działalność człowieka należałoby potraktować jako całkowicie bezcelowy. A już w szczególności tę jej odmianę, któca człowieka pcha do stworzenia dzieła, bo to może mieć raczej sens niż cel, jak słusznie zauważa Guardini. Oto jego własne słowa: „Dzieło sztuki nie ma żadnego celu, ale ma sens, mianowicie ten, ut sit, aby było, żeby w nim istota rzeczy i życie wewnętrzne duszy człowicka-artysty znalazły prawdziwy, czysty postać." Prawdziwość tych słów jest potwierdzona przez historię. ilekroć sztuce próbuje się przemocy narzucać jakieś inne zadania poza tym jednym jedynym „ut sit", ginie mamie, usycha. A więc w tym rozumieniu jest bezcelowa.

Ale równic prawdziwe jest twierdzenie, że działalność artysty ma charakter celowy, ponieważ polega na szukaniu kształtu nieprzypadkowego, odpowiadającego jakiemuś zamiarowi. Nic ma sztuki bez zamiaru. Jest on nawet w muzyce alcato-ryczncj, bo trzeba zamierzyć powstanie takiego utworu, w którym współautorem będzie przypadek. Do czego można dodać, źc samo igranie z przypadkiem, dziś znamienne, więcej zdaje się mówić o nastroju chwili i potędze ludzkiej ciekawości aniżeli o naturze sztuki. 2 natury swojej sztuka jest walką z przypadkiem, domaga się wyboru, kwitnie tam, gdzie udaje się ludziom zgromadzić pewny wiedzę i doświadczenie, gdzie powstaje możliwość korzystania z wiedzy i doświadczenia poprzedników.

Widowisko, które nie zawsze powstaje jako dzieło sztuki, z innych jeszcze powodów ma znamię celowości. I ma je zawsze; co do tego, o ile pamiętam, nigdy nic było między nami żadnych sporów. To się chyba nawet Pani najbardziej podobało w moich propozycjach, że trzeba koniecznie odróżnić układ *S'' od widowiska. Układ J5" może powstać przez przypadek i rzeczywiście powstaje. Przykładów pełno w naszym powszednim życiu. Co więcej, pewne właściwości tego

układu okazują się najbardziej wyraziste na przykładzie katastrofy. a więc zjawiska z natury swojej przypadkowego, wynikłego z przypadku. Podczas gdy widowisko wykorzystuje wprawdzie właściwości układu JS", ale puszczane w ruch jest przez człowieka, który chce wzbudzić podziw swoich bliźnich bądź przez wiosny występ, bądź przez występ osób. których działalność organizuje. (Bądź wreszcie własny z udziałem innych osób.)

Nie ma pełnej zbieżności pomiędzy rodzajem działania w obu wypadkach. Najogólniejszy zamiar przyświecający tworzeniu widowisk nie jest tak czysty jak w powstawaniu dzieł sztuki; tu nie wystarcza samo „ut sit". Pamiętam takie zebranie łudzi teatru, podczas którego pewien wybitny reżyser z rozpaczą w głosie tłumaczył ministrowi: „Panic ministrze, my się musimy podobać.** I prawda. Poeta przeświadczony

0    słuszności tego. co czyni, może napisać wiersz potajemnie

1    nie pokazawszy go nikomu schować go sobie. Nie musi to być przez to wcale gorszy wiersz, że przez długi czas nikt go nie będzie podziwiał. Turniej, mecz, kabaret, cyrk, teatr zawdzięczają swoje życie ludzkiemu podziwowi. Jest im potrzebny do istnienia.

Mimo to faktem Jest, że doszło do powstania widowisk artystycznych. Ekspansja artyzmu okazała się tak wielka, że sięgnęła i tu. penetrując typy, które my zaliczyliśmy Jo II (częściowo) a do III grupy. Do penetracji mogło dojść, ponieważ możliwe okazało się kształtowanie. A kiedy doszło, pierwiastek celowego działania jeszcze się spotęgował, gdyż właściwości dzieła sztuki nałożyły się na właściwości widowiska.

Dzieło sztuki, czyli walka z przypadkiem. Dokładniej: wynik walki z przypadkiem osiągnięty dzięki trafnej decyzji. (Nieodzownej, nie do wyminięcia.)

Widowisko, czyli wnika z przypadkiem stoczona o to, żeby rzecz w ogóle mogła dojść do skutku. W niektórych widowiskach jest to wręcz walka o przeżycie, jak w cyrku, gdzie okoliczność nieprzewidziana może spowodować śmierć na arenie zaraz po rozpoczęciu pokazu.    ,

Teatr nie jest bynajmniej wolny od tego zagrożenia. Śmierć nie jest tu tak częsta jak w cyrku. Natomiast zamieszanie.

217