WSP J POL71

75

Norma a kodyfikacia norma a uzus tej społeczności, przy czym owe obowiązujące jednostki są bądź formami jedynie możliwymi, bądź przyjmują postać wspólwystępujących równorzędnych wariantów (por. Mayenowa, 1966).

Norma a kodyfikacja, norma a uzus

Należy ściśle rozgraniczać pojęcia normy i kodyfikacji (normalizacji), które jest odbiciem, odzwierciedleniem tejże normy w gramatykach czy słownikach. Norma jest zawsze rozwojowo zmienna (na rozwój języka składają się przede wszystkim zmiany, które z początku - z punktu widzenia obowiązującej normy - przyjmowane są jako błędy), kodyfikacja zaś jest w swej istocie statyczna, rejestruje stan normy w tym okresie, w którym dany słownik czy podręcznik powstawał. Nieuchronnym zjawiskiem jest zatem częsty antagonizm między nimi.

Nieunikniona niepełna zgodność między stanem normy a jej kodyfikacją każe niektórym językoznawcom mówić o normie zwyczajowej i skodyfiko-wanej, przy czym pierwsza z nich niekiedy nazywa się po prostu uzusem. Dla wielu badaczy to, co jest powszechnie przyjęte przez daną społeczność, czyli to, co jest uzusem, jest zarazem normą języka. Ta ostatnia zatem jest dla nich w gruncie rzeczy konstrukcją sztuczmą. innym ujęciem faktów obserwowanych w praktyce. System i uzus miałyby w konsekwencji być odnoszone do tego samego poziomu organizacji języka (por. Hjelmslev, 1979).

A jednak norma i uzus nie są pojęciami równoważnymi, nie wszystkie bowiem będące w obiegu elementy językowe są znormalizowane. Uzus to obiektywny stan funkcjonowania języka, kodyfikacja zaś to zespól działań -w pewnym stopniu subiektywnych - mających na celu wyselekcjonowanie zasobu środków, które otrzymują powszechną aprobatę społeczną. Norma może antycypować niejako przyszłe losy elementów językowych, jeśli trafnie usankcjonuje te spośród nich, które mają szanse utrzymania się w obiegu. Uzus jest jednak najważniejszym regulatorem zmian zachodzących w języku, ostatecznie decyduje o jego obrazie w danym momencie rozwoju. Zmienność normy jest następstwem procesów innowacyjnych, które utrwalają się w praktyce i przenikają do normy.

Uzus jest więc źródłem poznania normy. Przy ustalaniu jej „zawartości” ważnych wskazówek mogą dostarczać badaczom sami użytkownicy języka, ich ocena poprawności i przydatności poszczególnych środków językowych. Tak uzyskany materiał stanowi podstawę opisu normy i jej kodyfika-T,-.iCzr ajj^Sńzekazując zaś w ten sposób usystematyzowaną wiedzę o języku w grach, słownikach i stylistykach normatywnych, w nauczaniu szkol-^przez poradnictwo językowe i w pracy popularyzatorskiej, jęzvko-

j