WSP J POLM66

NOWOMOWA

MICHAŁ GŁOWIŃSKI

Język międzynarodowego komunizmu. - Właściwości nowomowy. - Język kampanii - język normalki. - Geneza i ewolucje nowomowy. - Bibliografia

Język międzynarodowego komunizmu

Nowomowa to wysłowienie totalitarne w jego wersji komunistycznej. Fakt ten wymaga szczególnego podkreślenia, gdyż z jednej strony istnieją inne, równie groźne, odmiany języka totalitarnego (przede wszystkim opisana przez Victora Klemperera Lingua Tertii Imperii), inaczej jednak wyposażone ideologicznie, związane z innymi koncepcjami politycznymi i innymi mitami społecznymi, a w konsekwencji - funkcjonujące przynajmniej częściowo w inny sposób; z drugiej strony, pojawiła się tendencja, by mianem nowomowy określać wszelkie postacie języka niepoprawnego, niedbałego, związanego ze współczesną kulturą masową, w następstwie czego staje się ona czymś w rodzaju ogólnego śmietnika językowego. Obydwie te tendencje zamazują granice zjawiska i nie pozwalają na precyzyjne jego wyodrębnienie.

Nowomowa rozumiana jako komunistyczna odmiana ogólniejszego zjawiska - języka podporządkowanego totalitarnej ideologii i praktyce - nie daje się sprowadzić do czegoś w rodzaju społecznego stylu funkcjonalnego, nie stanowi też języka właściwego pewnej grupie społecznej. Wręcz trudno sobie wyobrazić jakikolwiek zespól ludzi, który posługiwałby się nią jako językiem wyłącznym czy nawet dominującym. Język ów nie byłby w stanie obsługiwać wszystkich sytuacji społecznych, w jakich mogliby się znaleźć jego członkowie. Nowomowa nie daje się wyodrębnić na podstawie kryteriów wyłącznie lingwistycznych czy nawet socjolingwistycznych. Nie daje się, gdyż z punktu widzenia tych kryteriów składają się na nią elementy niekiedy menacechowane, nie wyróżniające się niczym szczególnym. Natomiast czynnikiem wyróżniającym są pewne właściwości pragmatyczne (sze-