WSP J POLM67

174

Michał Gfowiriik:. Nowomowa

roko rozumiane), pewne sposoby użycia nowomowy, które w innym uwikłaniu mogą być mało charakterystyczne lub wręcz nieistotne. Nowomowa jest przeto sposobem użycia języka charakterystycznym ogólnie dla władzy, która wyznaje ideologię marksizmu-leninizmu, działa autorytarnie i jest posiadaczem wszelkich środków masowego przekazu, posiadaczem w sensie dosłownym, gdyż ogromna większość narzędzi porozumienia społecznego podlega jej kontroli, a na te, które do niej nie należą, może oddziaływać za pomocą państwowej cenzury.

Tego rodzaju wyróżniki wskazują, że nowomowa była oficjalnym językiem w państwach realnego socjalizmu, wiadomo jednak, że nie ograniczała się ona jedynie do tych terenów, była językiem międzynarodowego komunizmu, a więc występowała także w tych krajach, w których komuniści władzy nie mieli: np. komuniści francuscy wypowiadali się podobnie do komunistów^ sowieckich, a gazeta w rodzaju „L'Humanite” niewiele się różniła od oficjalnych organów typu „Prawdy”. Toteż trzeba wprowadzić tu dodatkowe zastrzeżenia; w takich wypadkach czynnikiem dominującym stawała się ideologiczność i związana z nią fikcja racji ostatecznej: choć komuniści nie znajdują się u władzy i nie rządzą całym aparatem komunikacyjnym istniejącym w- danym kraju, mają w każdym wypadku prawo do ostatniego słowa, odznaczającego się najwyższą autorytarywnością, graniczącą prawie z nieomylnością. Jak zobaczymy, zjawisko to łączy się z charakterystycznymi relacjami zachodzącymi między nowomową a właściwościami metajęzykowymi.

Nowomowa stanowi przeto język władzy - rzeczywistej bądź. w pewnych przypadkach, jedynie potencjalnej. Jest formą swoistego kontaktu rządzących ze społeczeństwem. I to właśnie decyduje o jej podstawowych właściwościach, metodach rozpowszechnienia, a także - wyraźnych konwencjach, schematach, stereotypach, czyli o tym wszystkim, co stało się jej zewnętrznymi wyróżnikami.

Właściwości nowomowy

Pisząc pod koniec lat siedemdziesiątych rekonesansowe studium o nowomowie, wyróżniłem cztery jej podstawowe właściwości:

1. W obrębie nowomowy znaki wartości dominują nad znaczeniem. A więc najważniejsze jest to, aby wyrażenia były aksjologicznie wyraziste, by narzucały podziały dychotomiczne (dobre/złe, nowe/stare, postępo-we/wsteczne, nasze/obce itp.); wszystko więc, co się w nowomowie pojawia, ma być przejrzyście co do wartości zorientowane - i to me tylko w jednostkowej wypowiedzi, ale na poziomie ogolnym. Podporządkowanie zna-