Łacina

58

Objaśnienia gramatyczne

Stopniowanie przymiotników ze zmianą tematu:

magnus, -a, -um	- wielki	maior, -ius	maxlmus, -a, -um
parvus, -a, -um	- mały	minor, -us	minimus, -a, -um
bonus, -a, -um	- dobry	melior, -ius	optimus, -a, -um
malus, -a, -um	— zły	peior, -ius	pessimus, -a, -um
multi, -ae, -a	- liczni	plures, -a	plurfmi, -ae, -a
propinąuus, -a, -um	- bliski	propior, -ius	prox!mus, -a, -um

Ablativus absolutus jest to konstrukcja składająca się z rzeczownika lub równorzędnej części mowy w ablatiwic i z participium praescntis activi lub participium perfecti passivi, zgadzającym się z rzeczownikiem w rodzaju, liczbie i przypadku.

Ablativus absolutus jest okolicznikiem czasu, przyczyny, przyzwolenia lub warunku. Konstrukcję tę tłumaczymy w języku polskim następująco:

1)    przez odpowiednie zdanie podrzędne okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku lub przyzwolenia;

2)    przez rzeczownik odczasownikowy z przyimkiem, np. gdy zdobył - po zdobyciu’,

3)    przez imiesłów przeszły czynny, jeśli osoba działająca występuje w zdaniu, np. Caesar oppido expuguato hostes persecutus esł (Cezar zdobywszy miasto ścigał nieprzyjaciół);

4)    przez zdanie współrzędne.

Uwaga. Participium praescntis wyraża czynność równoczesną, participium perfecti czynność uprzednią.

Przykłady:

1.    Graeci advenientibus Pcrsis Thcrmopylas cepcrunt.

Grecy zajęli Termopile, gdy Persowie nadchodzili.

Grecy zajęli Termopile, ponieważ Persowie nadchodzili.

Persowie nadchodzili i Grecy zajęli Termopile.

2.    Germanico bello confecto Caesar Rhcnum transire statuit.

Kiedy wojna z Germanami została zakończona, Cezar postanowił przekroczyć Ren.

Chociaż wojna z Germanami została skończona, Cezar postanowił przekroczyć Ren.

Po zakończeniu wojny z Germanami Cezar postanowił przekroczyć Ren.

Zakończywszy wojnę z Germanami Cezar postanowił przekroczyć Ren.

Wojna z Germanami została zakończona, a Cezar postanowił przekroczyć Ren.

Uwaga. 1. Warunkiem zastosowania konstrukcji ablativus absolutus jest to, by podmiot zdania podrzędnego nie znajdował się w żadnej postaci w zdaniu nadrzędnym. 2. Jeżeli w zdaniu odpowiadającym ablatiwowi absolutnemu znajduje się orzeczenie imienne, wtedy zamiast participium stoi ablalivus orzecznika, a więc rzeczownika lub przymiotnika, np.: Cicerone et Antonio consulibus Augustus natus est. Athenienses Themistócle auctorc urbem muris muniverunt.

Ćwiczenia

1.    Określ i przetłumacz następujące formy: laude minore, amico optima, rebus minimis, rerum minimarum, templum minus, oratorem peiorem.

2.    Przetłumacz: Maxlmae bestiae non sunt fortisslmae. Sol multo maior est terra, luna minor terra. Bona valetudo melior est quam maxlmae divitiae. Lutetia minor quam Massilia olim fuit. Longa bella pessimac civitatum calamitates sunt.

3.    Przetłumacz i zapamiętaj zwroty i sentencje: Vis maior. Pax optima rerum. In proverbio est; melior est canis vivus leone mortuo. I. O. M. i. e.: Iovi Optimo Maximo. Remedia nonnumquam peiora quam morbi sunt. Stulti maxrmas laudes semper sperant.

4.    Przetłumacz: Priamo regnante Troia cecldit. Troia capta Acneas in ltaliam venit. Romani bello finito lani templum claudebant. Alpibus superatis Hannibal in ltaliam vcnit. Cicerone consule coniuratio a Catilina facta est. Galii Vercingetorige duce Romanis resisterunt. Hannibale vivo copiac Cart-haginiensium magnum timorem Romanis iniecerunt. Philippo rege Maccdonum occiso Alcxander regnum occupavit. Praesentc medlco nihil nocct.

LECTIO SEXTA DECIMA

De Helvetiis

IIelvetii Gallorum omnium fortisslmi erant. Regionem inter flumen Rhenum, montem Iura, lacum Lemannum, montes Alpes sitam habitabant. Terram fertHem non habebant, cum finitńnis Gcrmanis saepc bella gerebant. Tandem fatigati Caesare proconsule ex patria sua emigrare et alios Galliac agros occupare constituerunt. Consilio convocato unus ex HcWctiis: „Ex patria nostra - inquit - emigremus. Antea autem frumentum, iumenta, carrosquc nobis comparemus, amicitiam cum finitlmis Gallis confirmcmus, acdificia et opplda nostra intlammemus. Nunquam huc revcrtamur! Utlnam nunquam populus noster Germanos inirnicos spectet; utlnam novam pulchram patriam invenire possit. Quid dulcius quam nova pulchra patria esse possit? Sunt viac duae, quibus cx patria emigrare possimus: altera per Scquanorum