Łacina str� 81

Objaśnienia gramatyczne

Gerundium - to rzeczownik odczasownikowy utworzony przez dodanie do tematu praesentis cechy -nd i końcówek przypadków deki. II. Występuje tylko w singularis. Nic istniejący nominativus można zastąpić przez infinitivus praes. act. Accusativus występuje jako okolicznik celu zawsze z przyimkiem ad (do). Wzór odmiany dla czasowników koniugacji I:

Nom.	narrarc	- opowiadanie
Gen.	narra-nd-i	- opowiadania
Dat.	narra-nd-o	- opowiadaniu
Acc.	ad narra-nd-um	- do opowiadania
Abl.	narra-nd-o	- opowiadaniem
Analogicznie tworzy		się gerundium czasowników innych koniugacj
	II	Ul	IV
Nom.	monere	legere	audire
Gen.	monendi	legendi	audiendi
Dat.	monendo	legendo	audiendo
Acc.	ad monendum	ad legend um	ad audiendum
Abl.	monendo	legendo	audiendo

Uwaga: Gerundium rządzi tym samym przypadkiem co dany czasownik i określane jest przysłówkiem a nie przymiotnikiem.

Participium futuri passivi (imiesłów czasu przyszłego strony biernej) zwany również gerundivum tworzy się przez dodanie przyrostka -nd (w I i II kon.) i -end (w III i IV kon.) do tematu praesentis act. plus końcówki przymiotnika deki. II -us, -a, -um.

kon.    I    -    narra-nd-us,    -a,    -um    -    mający    być    opowiadanym

kon.    II    -    mone-nd-us,    -a,    -um    -    mający    być    napominanym

kon.    III    -    leg-end-us,    -a,    -um    -    mający    być    czytanym

kon.    IV    -    audi-end-us,    -a,    -um    -    mający    być    słuchanym

Gerundivum używa się:

1)    jako przydawki: puer laudandus - chłopiec mający być pochwalonym, którego należy pochwalić, chłopiec zasługujący na pochwałę;

2)    jako przydawki okolicznikowej celu po czasownikach oznaczających dawanie (dare, tradere) i odbieranie (suscipere, accipere), np.: urbs a duce militibus diripienda data est - miasto zostało przez wodza wydane żołnierzom na łup;

3) jako orzecznik w połączeniu ze słowem posiłkowym sum tworząc tzw. koniugację omowną bierną (coniugatio periphrastica passiva), która wyraża konieczność, przymus, obowiązek; w konstrukcji tej osoba lub rzecz, która ma daną czynność wykonać, stoi zawsze w datiwie.

Militibus pugnandum est - żołnierze muszą walczyć.

Nobis virtus aestimanda est - powinniśmy ocenić męstwo.

Militibus i nobis w powyższych zdaniach stanowią podmiot logiczny zdania (dativus auctoris). Konstrukcja w nich użyta jest osobowo. Coniugatio periphrastica passiva może występować bezosobowo:

a)    gdy występuje czasownik nieprzechodni, np.: moriendum est - trzeba umrzeć, laborandum erat - trzeba było pracować;

b)    gdy występuje czasownik przechodni użyty nieosobowo, np.: notandum est - należy zaznaczyć, laudandum est - trzeba chwalić.

Ćwiczenia

1.    Postaw zamiast bezokolicznika gerundium lub gerundivum: Pucllac canere paratae sunt. Civcs patriam defendere parati sunt. Spes (vincćre) apud omnes magna erat.

2.    Przetłumacz i nazwij wprowadzoną do zdania formę gramatyczną: Nulla spes fugiendi nobis manet. Caesar naves paratas ad navigandum invenit. Tempus est agendi, non dormiendi. Ciceroni ad Caesarem seriben-dum erat. Marcellus ad urbem capiendam milltes duxit. Fama crcscit eundo. Helvctii finlbus augendis studebant. Consilia prudentium virorum audienda sunt.

3.    Postaw następujące zdania w coniugatio periphrastica passiva: Mcdlcus pueros aegrotos sanare debet. Multa discere debemus. Hanc sententiam mutare non debetis. Milltes patriam defendere debebant.

4.    Przetłumacz sentencje: Multum legendum est, non multa. Nihil agendo homlnes małe facere discunt. Omnia homini, dum vivit, speranda sunt. Adhibenda est in iocando modestia. Nihil sine ratione faciendum est. Omnis loquendi elegantia augetur legendis oratorlbus et poetis. Resistcn-dum est senectuti, pugnandum contra senectutem ut contra morbum, uten-dum exercitation!bus modlcis, tanto cibo et potione utendum, ut reficiantur vires, non opprimantur. Nec vero corpóri solum subveniendum est, sed menti atquc anlmo multo magis. Argumenta non numeranda, sed pon-deranda sunt.