Łacina str� 89

88

Dziewiąty dzień przed Idami nazywał się Nony (Nonae), więc w miesiącach, w których Idy wypadały trzynastego, Nony wypadały piątego, w pozostałych miesiącach siódmego. Nony przypadały siódmego, a Idy piętnastego dnia w miesiącach: marcu, maju, lipcu i październiku. Zapamiętanie ułatwi skrót mnemotechniczny: mar-, ma-, li-, pa-, lub Mar-, Ma-, Iul-, O-.

Dzień poprzedzający Kalendy, Nony czy Idy określano pridie — w przeddzień, np. pridie Kalendas Ianuarias - 31 grudnia, pridie Nonas Martias - 6 marca, pridie Idus Septembres - 12 września. Pozostałe dni miesiąca obliczano odejmując je od najbliższej określonej daty włącznie z nią, np. antę diem ąuartum Nonas Maias - 4 maja, antę diem dećimum septimum Kalendas Iulias - 15 czerwca, antę diem sextum Idus Ianuarias - 8 stycznia.

Dni tygodnia

Ze względu na sprawy handlowe i urzędowe Ryzmianie wprowadzali okresy zwane nundinae. W nazwie tej tkwi liczebnik novem - dziewięć, gdyż wliczali jeden dzień targowy, siedem dni zwykłych i następny targowy, rozpoczynający następne nundiny.

Za czasów Konstantyna Wielkiego przyjął się wszędzie podział na tygodnie siedmiodniowe, a sam cesarz wprowadził ustawowo niedzielę i dies Solis - jako dzień wolny od pracy.

Nazwy dni tygodnia

polskie

poniedziałek

wtorek

środa

czwartek

piątek

sobota

niedziela

Księżyca

Marsa

Merkurego

Jowisza

Wenus

Saturna

Słońca

dies Lunae dies Martis dies Mercurii dies Iovis dies Veneris dies Saturni dies Solis

antyczne

- dzień

11

»

11

ii

ii

11

chrześcijańskie

feria secunda feria tertia feria ąuarta feria ąuinta feria sexta Sabbatum Dominica

Porównaj nazwy miesięcy i nazwy dni tygodnia w językach nowożytnych.

Ćwiczenia

1.    Odmieniaj: legio una, menses duo, anni tres, consul primus, pars secunda, castrum tertium.

2.    Odczytaj liczebniki rzymskie: XXVIII, XXX, MCMXX, DCCIII, LV1I, CDX.

3.    Uzupełnij: Mensis est (12) pars anni. Ilora est (24) pars dici. Sunt (4) tempóra anni: ver, aestas, autumnus, hiems. Natus sum annos qualtuordćdin, lub: annum ąuintum decTmum ago - mam 14 lat. Na podstawie tego wzoru podaj swój wiek. Powiedz po łacinie swój rok urodzenia.

4.    Przetłumacz następujące zdania: Quadringentos duodcoctoginta annos res publlca Romana a consullbus gubernata est. In legione Romana dcccm erant cohortes, in cohortc tres manipuli, in manipulo duac centuriac; primo centuria centum milltes habebat, deinde modo quinquaginta. Mensis triginta aut triginta unum, solus Februarius duodetriginta aut undetriginta dies contmet. Anno Domini MCCCLXXXVI die duodeclma mensis Fcbruarii Jagello dux magnus Lytthuanorum in civitate Cracoviensi susccptus est. Anno Dni MXXV Boleslaus Magnus mortuus est. Saguntum, opulcntisslmum oppidum Iiispaniae, mille passus a mari distabat. Cras Cracoviam vcniam, ubi quattuor dies manebo. Caesar primo anno eius belli, quod in Gallia gessit, i.e. anno a.Chr.n. duodesexages!mo exercitui quattuor legionum praefuit. Caesar copias suas bis trans Rhcnum et bis in Britanniam traduxit.

5.    Przetłumacz: De tribus mundi antiqui miraculis. Septem miracula mundi antiqui fuisse constat. Nunc describamus tria eorum. Ephcsi, in oppldo Asiac, clarum templum Dianae fuerat, quod ab Herostrato anno a.Chr.n. trecenteslmo quinquages!mo sexto deletum est. Quod templum a Graccis multis annis post iterum exstructum est. Mausolus, rcx Ilalicarnassi, quo in oppldo Ilerodótus, ille scriptor rerum Graecus, natus est, viginti quattuor annos rexerat. Mausolus anno a.Chr.n. trecenteslmo quinquagcsTmo tertio mortuus est. Tum Artemisia, uxor eius, illud monumentum, quod ex Mausolo Mausoleum dictum est, construxit. Quod centum quadraginta pedes altum erat. Item statua Iovis clara erat, quam Phidias Finxerat. Quac statua Olympiae erecta sexaginta pedes alta erat.

6.    Przetłumacz sentencje: Non est satis unius opinio. Non bis in idem. Testis unus testis nullus. Vox unius vox nullius. Tertium non datur. Pro mille.

LECTIO YICESIMA TERTIA

Objaśnienia gramatyczne

Verba anomala (koniugacja nietematyczna) występuje tylko w nielicznych czasownikach i to przeważnie tylko w 2 i 3 osobie sing. i 2 osobie plur. indicat. praes. Inne czasy tworzone od tematu perfeeti odmieniają się regularnie.