0000005

nad stroną chorą. Język cofnięty zbacza w stronę zdrową. Trwające dłużej porażenie może doprowadzić do częściowego zaniku mięśni strony porażonej.

Przy porażeniu obustronnym ruchy języka są całkowicie lub prawie całkowicie zniesione; żucie, połykanie i mowa są bardzo utrudnione.

Streszczenie

N. podjęzykowy (n. hypoglossus) zaopatruje ruchowo wszystkie mięśnie języka. Wychodzi 10—15 włóknami korzeniowymi z rdzenia przedłużonego, z bruzdy między piramidą i oliwką. Łącząc się w 2 lub 3 pęczki, kieruje się do kanału n. podjęzykowego wytwarzając w nim jednolity pień. Po wyjściu z kanału nerw biegnie początkowo do tyłu i przyśrodkowo od n. błędnego, a następnie po jego stronie bocznej. Dalej, wzdłuż bocznego obwodu t. szyjnej wewnętrznej, a następnie zewnętrznej, dochodzi do ścięgna pośredniego m. dwubrzuścowego i zatacza ł u k (arcus n. hypoglossi) do przodu i ku górze, kończąc się licznymi gałązkami dochodzącymi do mięśni języka. Nerw podjęzykowy ma gałęzie łączące: 1) ze zwojem szyjnym górnym, od którego otrzymuje włókna współczulne; 2) z n. językowym, od którego otrzymuje włókna czuciowe; 3) z n. błędnym; 4) ze splotem szyjnym (ansa cervicalis). N. podjęzykowy oddąje: 1) gałąź oponową (r. meningeus) do opony twardej i ściany zatoki potylicznej oraz wyżej wspomniane 2) gałęzie językowe (rr. linguales) do mięśni języka.

ROZWÓJ NERWÓW CZASZKOWYCH

Jak zaznaczono poprzednio, 12 par nerwów czaszkowych możemy ująć w trzy grupy: grupę nerwów ruchowych, grupę nerwów skrzelowych oraz grupę nerwów zmysłowych.

Nerwy ruchowe. Grupa ruchowych nerwów czaszkowych obejmuje trzy nerwy mięśni gałki ocznej: III, IV i VI oraz n. podjęzykowy (n. XII) zaopatrujący mięśnie języka.

Jądra tych nerwów stanowią bezpośrednie przedłużenie jąder ruchowych korzeni przednich nerwów rdzeniowych; ich włókna odpowiadają więc włóknom korzeni przednich nerwów rdzeniowych i tak jak one z nerwowego narządu ośrodkowego wychodzą brzusznie po obu stronach linii pośrodkowej; jedyny wyjątek stanowi n. bloczkowy (n. IV) ukazujący się po stronie grzbietowej mózgowia.

N. podjęzykowy wychodzi z mózgowia w przedłużeniu linii wyjścia korzeni przednich nerwów rdzeniowych. Powstał on z 4 i 5 segmentalnego nerwu potylicznego, które u wyższych kręgowców zostały włączone do czaszki, tracąc przy tym swe korzenie tylne. N. podjęzykowy jeszcze u człowieka wykazuje charakter nerwu rdzeniowego: u zarodka ludzkiego bowiem zawiązuje się zwój (tzw. zwój Froriepa; ryc. 6) wraz z korzeniem tylnym, który jednak zazwyczaj wcześnie (połowa 2 miesiąca) ginie. Charakter nerwu rdzeniowego n. podjęzykowy wykazuje również w swym stosunku do nerwów szyjnych; włókna nerwu szyjnego 1 i 2 korzystają bowiem z drogi n. podjęzykowego i wytwarzają gałąź górną pętli szyjnej, która łączy się z gałęzią powstałą z nerwów szyjnych 2 i 3, tworząc pętlę szyjną (ryc. 14).

Neuryty wychodzące z początkowego, wydłużonego jądra n. podjęzykowego (t. IV, ryc. 117 i 118) układają się w 3 — 4 segmentalne pęczki; kieriyą się one do przodu i następnie (w 4 tygodniu) łączą się w jeden pęczek, który obejmuje od tyłu i bocznie zwój dolny n. błędnego oraz biegnie do przodu i wnika w zawiązek mięśniówki języka.

N. odwodzący zdobywa jądro początkowe w tym samym czasie co inne nerwy mięśni oka. Z tego jądra, położonego w obrębie mostu na dnie dołu równoległoboczne-go w pobliżu bruzdy pośrodkowej (t. IV, str. 183), wyrastają neuryty komórek nerwowych. Kierują się one wpierw do przodu, a następnie po wyjściu z mózgowia do góry do okolicy kielicha ocznego i wnikają do zawiązka tylnego mięśni oka, z którego rozwija się m. prosty boczny oka.

N. bloczkowy utworzony jest z neurytów, które po wyjściu z jądra początkowego, położonego w śródmózgowiu na wysokości wzgórków dolnych blaszki czworaczej, nie kierują się brzusznie jak neuryty innych nerwów czaszkowych, lecz grzbietowo dokoła wodociągu mózgu. Po skrzyżowaniu się i wyjściu z mózgowia, bocznie od wędzi-dełka zasłony rdzeniowej górnej, biegną do przodu, a następnie ku górze do środkowej części zawiązków mięśni (t. I, ryc. 430), z których powstaje m. skośny górny oka.

N. okoruchowy oprócz jąder ruchowych ma jeszcze jądro przywspółczulne położone w pobliżu przedniej części śródmózgowia (t. IV, str. 256, ryc. 117, 118). Neuryty komórek jąder ruchowych wrastają do przedniej grupy zawiązków mięśni oka (powstają z niej mięśnie: m. dźwigacz powieki górnej, m. prosty górny, m. prosty przyśrodkowy, m. prosty dolny oraz m. skośny dolny), podczas gdy neuryty wychodzące z komórek jądra przywspółczulnego zaopatrują mięśnie gładkie, zwłaszcza m. rzęskowy i m. zwieracz źrenicy.

Nerwy łuków skrzelowych. Grupa nerwów łuków skrzelowych obejmuje nerwy: V, VII, IX, X i XI. Każdy z nich zaopatruje skórę, błonę śluzową i mięśnie przynależnego łuku skrzelowego, zawiera więc włókna czuciowe, ruchowe i w większości przywspółczulne.

Włókna dośrodkowe, podobnie jak włókna korzeni tylnych nerwów rdzeniowych (str. 13), rozpoczynąją się w zwojach położonych na zewnątrz układu nerwowego ośrodkowego, których neuroblasty przeważnie pochodzą z odcinka głowowego listewki zwojowej.

Włókna odśrodkowe przywspółczulne (dla gruczołów i mięśni gładkich) rozpoczynają się w komórkach korzeniowych wytwarzających jądra, które zachowują swe pierwotne położenie (nuclei dorsales s. parasympathicił, natomiast neuroblasty przeznaczone dla zaopatrzenia mięśni łuków skrzelowych wędrują stopniowo brzusznie, w związku z czym ich neuryty muszą 'zataczać ostry łuk - „kolano wewnętrzne” w swej drodze do mięśni prążkowanych (t. IV, ryc.' 118).

Każdy nerw łuku skrzelowego, podobnie jak nerwy rdzeniowe, ma gałąź przednią i tylną (str. 14). Gałąź tylna, czuciowa, zaopatruje skórę grzbietu (r. cutaneus dorsalisX gałąź przednia, dzieląca się na trzy odnogi (r. posttrematicus, r. pretrematicus, r. pha-ryngeus), zaopatruje mięśnie prążkowane, skórę i błonę śluzową odpowiedniego obszaru łuku skrzelowego.

W miejscu podziału nerwów skrzelowych na gałąź przednią i tylną leży zwój nadskrzelowy (ganglion epibranchiale). Zawiera komórki „pozornie jednobieguno-we”, których neuryty stanowią składniki czuciowe nerwów łuków skrzelowych: zwoje nadskrzelowe morfologicznie i funkcjonalnie odpowiadają więc zwojom rdzeniowym.

N. trójdzielny jest nerwem I łuku skrzelowego: włóknami czuciowymi obejmuje jednak całe zaopatrzenie głowy. Neuroblasty, z których zbudowany jest zwój trójdzielny (odpowiadający zwojowi nadskrzelowemu I łuku), pierwotnie tworzą dwie oddzielne części, później dopiero zlewające się w jedną całość. Wypustki dośrodkowe komórek zwoju trójdzielnego już w 6 tygodniu wytwarzają jeden pęczek, który częściowo wstępuje i kończy się w jądrze czuciowym górnym i jądrze pasma śródmózgowiowego, częściowo zstępuje aż do części szyjnej rdzenia kręgowego i kończy się w jądrze pasma rdzeniowego n. trójdzielnego (t. IV, str. 183 i ryc. 124). Wypustki dośrodkowe wytwarzają trzy główne gałęzie n. trójdzielnego: n. oczny, n. szczękowy i n. żuchwowy.

N. twarzowy jest nerwem II łuku skrzelowego. Włókna czuciowe wychodzą z neuroblastów, które z początku ściśle przylegają do pierwotnego zwoju słuchowego nerwu VIII wytwarzając razem z nim jednolity zwój słuchowo-twarzowy. Następnie neuroblasty te oddzielają się od zwoju słuchowego i w ciągu rozwoju zostają włączone w obręb kości skroniowej wytwarzając zwój kolanka, położony w kolanku n. twarzowego. Neuryty dośrodkowe tego zwoju razem z włóknami przywspółczulnymi jądra ślinowego górnego (t. IV, ryc. 117 i 118) wytwarzają część pośrednią n. twarzowego; włókna odśrodkowe łączą się z początku z włóknami ruchowymi, następnie jednak oddzielają się od nich i tworzą n. skalisty większy, kierujący się do zwoju skrzydłowo-podnie-biennego, oraz strunę bębenkową, która wnika do n. językowego.

N. językowo-gardłowy jest nerwem HI łuku skrzelowego. Neuroblasty włókien odśrodkowych wytwarzają część górną jądra dwuznacznego, jak też jądro ślinowe dolne. W pierwszym rozpoczynają się neuryty zaopatrujące górną część mięśni gardła i m. dźwigacz podniebienia miękkiego, w drugim włókna przywspółczulne n. bębenkowego, które przeważnie w jego przedłużeniu, jako n. skalisty mniejszy, kierują się do zwoju usznego.

Zwój pierwotny, z którego prowadzą włókna dośrodkowe, dzieli się na zwój górny (wewnątrzczaszkowy) i na zwój dolny (zewnątrzczaszkowy). Włókna dośrodkowe kie-

243