004 (59)

*

66    l

y

odpowiedzialnej za uk szlakowanie się czterech odmiennych subkultur ora/,    '?

zjawiska erozji lego układu zaobserwowanego pot! koniec lal sześćdziesiątych -ć (/.oh. np. Tltung, Pceicn, Kingmans 1982 czy L.ijphart 1989, s. 139-141). ?. podobnym procesem mieliśmy do czynienia w Belgii (spirii /orni ii es) i Austrii 3 (ńf.Łjcr). jednak w każdym z tych krajów charakter i icmpo przekształceń spo- < Icc/nyd) oraz instytucjonalnych były lak odmienne, iż trudno pokusić się o 'i zaprezentowanie bardziej generalnych konkluzji. Z kolei system polityczny Irlandii }' dopiero w latach siedemdziesiątych zaczai wykazywać symptomy postępującej ;. europeizacji. Jak należy potraktować pierwsza, bardzo nietypową dla doświad- 4 c/eii europejskich. fazę ewolucji nowego systemu partyjnego RFN (do połowy Jat ; sześćdziesiątych), w której dominowa! proces „kierowanej" demokratyzacji?

Traktując już sprawę bardziej generalnie, musimy zdać sobie sprawę, jż. 1 historyczne swoistości ewolucji narodowych systemów partyjnych nic pozostają bez wpływu na jego kształt czy też charakter mechanizmu rywalizacji. Jednak n celem lej pracy nic jest przedstawienie logiki zmian dominujących w ramach ) poszczególnych układów partyjnych, lecz próba określenia dynamiki zmiany 1 systemu partyjnego jako takiego. W żadnym wypadku nic proponuję stworzenia Jj czegoś w rodzaju konstrukcji „zachodnioeuropejskiego modelu systemu panyj-nogo” jako odrębnej kategorii teoretycznej. Zabieg laki byłby możliwy i po- ••• /.iutwv/n uzasadniony wówczas, gdy rozważania nad systemem [lartyjnym do- .-tyczyłyby tylko aspektu zmiany n charakterze, strukturalnym {np. propozycja \ O. Smitha). Oznaczałoby to w praktyce konieczność scharakteryzowania jedynie konfiguracji systemu partyjnego (liczba i rozmiar partii uraz ewentualnie dystans * między nimi) i zarejestrowanie zachodzących w jej ramach zmian, oczywiście j’ hmi :u- jhhI uwagę 'lłu/sva perspektywę czasowi). Jednak wcześniej niejedno- i kminie sugciowalem, iżsystem panyjny jako \|iukiura pośrednicząca funkcjo, nnje w lamach szeroko rozumianego otoczenia, kióre. bez wątpieniu ma wpływ ż na zmiany obserwowane na poziomie jego konfiguracji.

Pamiętając o tych zastrzeżeniach chciałbym zaproponować czytelnikowi I odmienny sposób podejścia do kwestii zmiany systemu partyjnego. Pokuszę się u wymliebnienii- pewnych zasadniczych elementów, których jednak nie będę % ii.ikiuw.it laku koiislyluly wuc cechy Icinclyi /ncj koncepcji syslcmu partyjnego ‘i (slp. liczba i rozmiar partii juku jogo zmienne zale/nc spełniałyby lakie wymogi), .!

;i jedynie jako narzędzia badawcze użyteczne w analizie dynamiki samej zmiany i jako sposób jej rejestrowania. Spróbuję zaproponować katalog elementów analizy zmiany systemu parlyjnogo. Właśnie dlatego lak istotne wydaje się j sduirakier y/owanic trendów dominujących w procesie ewolucji zachodnioeuro-pejskuh systemów paiiyjuyeli. .Sądzę. i/, hanl/o pomocne przy realizacji tego    $

celu będą może nie tyle same typologie systemów partyjnych, co krytena, które    •.*

poszczególni autorzy dnhrali dla wyodrębnienia konkretnych schematów klasy- ): (ikacyjnych. Postępując w len sposób można wskazać na pewne uniwersalne "f_t element y (właściwości) organizacji .systemu partyjnego, które mogą mieć wpływ •’§

na sposób, w jaki partie ze sohą rywalizuj;* na różnych poziomach, a zwłaszcza wyborczym oraz pnrlamonlnrno-gahiitclowym. Chodzi więc o takie elementy, które zgodnie z sugestia J. R. Lane i S. Erssonu .,tłumaczą zdecydowana większość różnych wariantowych rozstrzygnięć pojawiających się w ramach poszczę gójnych systemów partyjnych" (Lanc, Ersson 1987. s. 157). czyli są odpowiedzią Ino za ukształtowanie się specyficznego mechanizmu rywalizacji międzypartyjnej. Jeżeli system partyjny potraktujemy jako zmienną niezależną, to elementy le można uznać za tzw. zmienne zależne, określające parameiry rywalizacji parł ii i w efekcie wpływające na proces kształtowania się odmiennych schematów gry politycznej w ramach systemu partyjnego. ML Duvcrger w swojej definicji systemu partyjnego wskazał przykładowo na kilka takich elementów, które występując w określonej konfigurac ji oraz tworząc układ wzajemnych powiązań charakteryzują system partyjny. Również M. Laver odwołał się do takich elementów. które jego zdaniem decydują o przebiegu rywalizacji międzypartyjnej w ramach określonej przestrzeni politycznej. Nie tylko wjęc każdy z tych elementów z osobna może mieć wpływ na zmianę systemu partyjnego, ale również wtedy, gdy tworzą łącznie specyficzną kombinację o jakościowo odmiennym charakterze. Mogłyby one stanowić w istocie rzeczy swoiste dopełnienie rozumienia pojęcia systemu partyjnego, konkretyzując naszą wiedzę o charakterze wzajemnych [ i; i wiązań między partiami. Jednak dla mnie '-ą one przede wszystkim narzę dziami pomocnymi przy analizie zmiany systemu partyjnego, tworząc układ czynników pozwalających na konceptualizację sposobu badania jego dynamiki, oczywiście jtiż w ramach poszczególnych lywalizacyjnych układów partyjnych.

Jakie więc elementy mają taki walor i na podstawie jakich przesłanek można skompilować ich katalog? Wspomniałem wcześniej, iż kluczem do ich wyodręb-■bonia mogą byt¹ kryteria slaiiowiąi-i* podstawę konstruowania pos/rzcgólnych klasyfikacji czy też typologii. Można dodatkowo wykorzystać pewno ustalenia i konstrukcje teoretyczne zaprezentowane w literaturze przedmiotu, a dotyczące interesującej nas kwestii, które zostały ć.cść powszechnie zaakceptowane i niejedno krotnic stanowią punkt wyjścia przy formułowaniu nowych sugestii czy też koncepcji (np. koncepcja podziałów soc jopoliiycznych). Nie można również zapominać o c/ymiikui li ..zewnętrznych'* wulłir syslcmu party jnr.p.n, a •/wi.|/;myih np. ze zjawiskiem zmiany lojalności wybotczych czy cliaiaktcrcm te/miii aililycznego.

Przedstawię teraz zasadnicze — według mnie — elementy systemu partyjnego. które łącznie mogą odgrywać rolę ,,uniwersalnej matrycy" w badaniu narodowych systemów partyjnych, umożliwiające zastosowanie w interesującej mnie kwestii perspektywy porównawczej.

Kryterium liczby partii. Zostało ono najwcześniej uwzględnione jako pod stawa do konsultowania typologii czy też klasyfikacji systemów partyjnych. W pracach M. Duvcrgera oraz S. Ncumauna występuje jako jedyne kryterium klasyfikacji i w elekcie pojawiły się schematy iróiel«menlowe: system jedno-