005 tif

228 JĘZYK POLSKI ŁXVIII 4—5

podstawową, (inwariantną), a dwie pozostałe za warianty wynikające' z jej skrócenia bądź przekształcenia gramatycznego. Wspomniana formuła pojawia się w 144 tekstach, co stanowi 78% tekstów zawierającch słowne sygnały końca opisu sprawy. W 39 tekstach można obserwować zredukowanie formuły do wyrażenia uwikłanego składniowo, kończącego pytanie, np.: Acz już opiekalnik ma moc i musi od tych dzieci to wiano dać e prawał Wśród tak użytych formuł znalazły się następujące realizacje: ...z prawa (11 razy); ...podług prawa (12 razy); ...podług prawa prawego (5 razy); ...podług prawego prawa (5 razy); ...podług prawa majdborshiego (3 razy); ...podług prawa prawego majdborshiego (2 razy); ...podług prawa jidącego majdborshiego (1 raz). Sporadycznie pojawiają się redakcje indywidualne: albo co prawo wierne ukaże; albo kto k ternu prawo ma-, co on za to ma cirpieć-, który to miedzy tymi ma sprawnie odzierżeć tego umarłego rzeczy albo jimienie itp.

Formuła O w różnych wariantach wystąpiła w 183 tekstach. Stanowi to około 69% całego zbioru. Pozostałe teksty nie zawierają z reguły opisu sprawy, lecz wyłącznie orzeczenie sądu magdeburskiego. Wspomniana formuła jest może formalnie mniej stabilna niż formuła początku (formuła A), stanowi jednak stały składnik kompozycyjny I części analizowanycłi tekstów.

Formuła 0₁ to zakończenie właściwego wyroku sądu i całego-tekstu. Znajdujemy ją w 242 dokumentacb, co stanowi 98% wszystkich tekstów zbioru. Najczęściej ma ona postać wyrażeń związanych kontekstowo. Są wśród nich: ...podług prawa (77 razy); ...podług prawa prawego (33 razy); ...podług prawa prawego majdborskiego (14 razy); ...podług prawa majdborshiego (15 razy) itd., razem 182 użycia, a więc 75% formuł wspomnianego typu. Zbiór owych formuł dopełniają wypowiedzenia: 1. jako jest prawo (10 razy) z rozszerzonymi o nowe składniki wariantami typu: jako jest prawo maj&borskie (0 razy); jako jest prawo podług prawa (3 razy); jako jest prawo prawem (1 raz); jako jest prawo pisane prawe (1 raz) itd. — razom 39 użyć; 2. a to jest * prawa prawego (8 rajsy); z wersjami skróconymi: a to jest z prawa (4 razy); a to z prawa (2 razy), to jest z prawa (1 raz) lub rozszerzonymi: a to jest z prawa prawego majdborshiego (1 raz); a to jest z prawego prawa majdborshiego (3 razy) itd., łącznie 21 użyć.

Opisywane formuły różnią się stopniem stabilności.. Za miernik stabilności, formuły możemy uznać częstość jej występowania czy raczej relację między liczbą tekstów zawierających daną formułę a liczbą tekstów, w których jej brak. Wspomniany miernik przemawiałby także na'korzyść formuły A,, którą spotykamy regularnie przede wszystkim w grapie około pięćdziesięciu tekstów '/, początku zbioru. Obie formuły incipitowe mają w wersji podstawowej formę niezależnej jednostki syntaktycznoj przyłączającej pozostały tekst na zasadzie przytoczenia.

Występowanie formuły zależy też w znacznym stopniu od jej funkcji. Formula A inicjuje sytuację dialogową., jest stwierdzeniem, użytym z intencją informowania o sposobio komunikacji. Stanowi ona obudowę aktu wykonawczego, jakim jest pytanie reprodukowane w formie przytoczenia. Formuła A określa zatem typ przywoływanego aktu za pomocą, czasownika pytać, osobę nadawcy (tylko gramatycznie): pytaliście, osobę odbiorcy: was, główną treść:

0    prawo. Zawiera też gwarancję autentyczności brzmienia cudzej mowy w odsyłaczu tymi słowy. Funkcja wspomnianej formuły i tekstu, który ona otwiera, jest ponadto wskazywana i dookreślana przez sytuację. Formułę tę opuszcza się niejednokrotnie ze względu na typowość sytuacji i typowość ról nadawców

1    odbiorców tekstów. Formuła Aj natomiast stanowi obudowę illokucyjną aktu wykonawczego, którym jest orzeczenie sądu magdeburskiego, sądu wyższej instancji. Są w niej zawarte informacje o nadawcach: my przysiężnicy z Majdburga i typie aktu: mówimy prawo. Może być pomijana z tych samych powodów, z jakich nie uwzględnia się w niektórych tekstach formuły A. Wolno nam więc chyba przyjąć, że wykluczenie wspomnianych formuł wiąże się z charakterystycznym dla tekstów prawnych dążeniom do zwięzłości i unikaniem redundancji. Bzadko natomiast obserwuje się opuszczanie formuły kończącej właściwe orzeczenie sądu, ponieważ określa ona funkcję pragmatyczną tej części tekstu. Wyrok sądu magdeburskiego, jak wiemy, stwarza nową rzeczywistość prawną w odniesieniu do konkretnej sprawy, ale w oparciu o normy ogólniejsze.

Specjalną organizację tokstu z wyrazistymi sygnałami początku i końca jędnostek kompozycyjnych uznajemy za jeden z bardziej istotnych wyznaczników stylu urzędowego¹ w Ortylach magdeburskich. Z badań W. Kuraszkio-wicza nad rotami sądowymi wiemy, że powtarzające* się układy kompozycyjne z możliwością opuszczenia jakiegoś spótryfikowanogo składnika stanowią ważną cechę także tych dokumentów²¹).

Zo względu na rozmiary artykułu musimy ograniczyć analizę do opisu cech stylistycznych umożliwiających wstępną identyfikację stylu charakteryzowanych dokumentów. Warto jednak dodać, że z konwencjonalnością tyóh. tekstów wiąże się nie tylko stała kompozycja z wyrazistymi, bo ujętymi w kształt formuł sygnałami początku, i końca jednostek kompozycyjnych. Ze wspomnianą cechą należy łączyć .obserwowane, w Ortylach magdeburskich projektowanie zachowań językowych uczestników procesu. Wypowiedzi owe uzyskują trwałą formę językową, dookreślane są również elementy sytuacji, a więc sposoby takiego użycia wypowiedzi, które nadawałoby jej moc prawną. Bośnie przez to liczba wprowadzanych do tokstu formuł.

Dążeniem, do precyzji i jednoznaczności warunkowane jest objaśnianie jpojęć-prawnych,-wprowadzania, w bliskim kontekście synonimicznych.określeń łączonych wyrazem słowie.bą,dź jakimś spójnikiem alternatywnym. Analogiczne uwarunkowania ma, jak się Wydaje, .obecność słownictwa specjalistycznego.

*') W. Kuraszkiewicz, Formuły przysięgi-\y rotach sądowych XIV—XVI wieku,’ [W:] Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa--Poznań 1980, s. S80, gdzie czytamy: «Zwykły pełny zapis roty sądoWej składa się z trzech części: a) formuła przysięgi, b) treść sprawy, c) stwierdzenie świadków.).