049 (8)

Dany jest: (a) zbiór T = {t,, t₂,.... t_n} wyrazów tekstowych (zob. 2.3.);

(b)    zbiór G = {g,, g₂,g_n} gramatemów (zob. 2.4.3.);

(c)    zbiór W = {w,, w₂,..., w,,} wyrazów gramatycznych (zob. 2.4.).

Dana jest relacja wyrażania R zdefiniowana na zbiorze G i na zbiorze T, taka że dla każdego gramatemu g, istnieje pewien niepusty zbiór wyrazów tekstowych {t., t_j(...} wyrażających dany gramatem; zob. 2.4.3.

Wyraz gramatyczny w, jest strukturą znakową złożoną z pewnego gramatemu gi oraz pewnego wyrazu tekstowego tj, związanych stosunkiem wyrażania R: w_;= <g,,t,,R>.

Dany jest zbiór K= {k,,k₂, ...,k_n} klas funkcjonalnych wyrazów gramatycznych (zob. 2.5.3.).

Z punktu widzenia fleksji, a w szczególności ze względu na pojęcie opozycji morfologicznej, interesujący jest jedynie podzbiór klas funkcjonalnych wyróżniający się pewnymi szczególnymi właściwościami.

1. Każda klasa k, należąca do zbioru K wchodzi w pewną elementarną opozycję funkcjonalną z co najmniej jedną inną klasą funkcjonalną kj; klasy k; i kj wchodzące w daną opozycję nie przecinają się - nie istnieje taki wyraz w_it który byłby elementem równocześnie obu tych klas. Wszystkie wyrazy gramatyczne należące do k_; mają pewną charakterystyczną funkcję (znaczenie), różną od funkcji swoistej wszystkim wyrazom gramatycznym klasy k_r

Między klasami przecinającymi się opozycja funkcjonalna nie zachodzi. Np. klasa form lm. i klasa form dopełniacza rzeczownika przecinają się, istnieje bowiem zbiór wyrazów gramatycznych należących jednocześnie do obu wymienionych klas funkcjonalnych, mianowicie zbiór form dopełniacza lm.; klasy te nie wchodzą w opozycję funkcjonalną. Wchodzą natomiast w opozycję funkcjonalną nie przecinające się (nie zawierające elementów wspólnych) klasy form lp. i lm. rzeczownika, form mianownika i dopełniacza rzeczownika, form czasu ter. i czasu przesz, czasownika.

Za elementarną uznamy taką opozycję funkcjonalną, której nie da się wyjaśnić jako efekt nałożenia się (superpozycji) dwu (lub więcej) opozycji funkcjonalnych. Opozycja między klasami kj i k, (nie) jest elementarna, jeśli między tymi klasami zachodzi relacja złożona.

Załóżmy, że wszystkie wyrazy gramatyczne należące do kj mają pewne swoiste dla tej klasy funkcjonalnej znaczenie (i/lub funkcję syntaktyczną) z,, wyrazy gramatyczne zaś należące do klasy kj mają znaczenie (i/lub funkcję syntaktyczną) z,, różne od z,; opozycja funkcjonalna istniejąca między klasami k oraz k, sprowadza się więc do różnicy znaczenia (funkcji) z, ^ z_r Znaczenia z, nazwiemy funkcją klasy kj, zaś Zj - funkcją klasy kj. Przyjmijmy także, że dana jest klasa k_m o funkcji z,,, pozostająca w opozycji zarówno do k,, jak i do kj (ponieważ klasy kj, kj oraz k_m pozostają w opozycji funkcjonalnej, z, & z, & z_m). Przyjmijmy, że podstawą opozycji klas kj i k_m jest różnica funkcji Xj ^ Xj (gdzie Xj jest funkcją klasy k^ Xj zaś - funkcją kj), przy czym x* jest częścią składową (mieści się w) funkcji Zi. zaś Xj jest częścią funkcji Zj. Funkcja Zj ma wówczas charakter złożony - zawiera funkcję (znaczenie) x, oraz jakąś różną od niej funkcję y-,, wspólną dla klasy k_; i k_m (ponieważ przyjęliśmy, że klasy kj i k_m różnią się funkcjonalnie tylko elementem x* & x_in, składnik znaczeniowy y, musi być wspólny dla obu tych klas) Zi = Xj + y,, z_m = Xj+yj. Jeśli zaś (1) = x_; + >^ri, z,_n = x_; + y, oraz (2) funkcja Xj jest wspólna dla klas kj i k_in, to opozycja między tymi ostatnimi klasami polega na różnicy yi ^ yj; stąd Zj =    + y,. Opozycja między

klasami k_; i k,: z,^ z_t nie jest więc elementarna, jest bowiem efektem nałożenia się dwu opozycji funkcjonalnych (a) x, & x, oraz (b) yi =£ y,.

Charakter powyższych opozycji między klasami k_;, kj oraz k_m można przedstawić następująco:

Łatwo zauważyć, że przedstawiona tu opozycja trzech klas funkcjonalnych k_s, kj, k_m implikuje istnienie w systemie czwartej klasy k_n o funkcji z_n = x, + y,.

49

— Gramatyka...